جمهوری اسلامی ایران به سبب تحریم های سنگین ، تحت فشار قرار گرفته و به تازگی نیز از سوئیفت (۱) کنار گذاشته شده است به این صورت که در سال ۲۰۱۲ میلادی ایالات متحده به وسیله قدرت خود برآن شد که اتحادیه ی اروپا را متقاعد کند تا به ایران اجازه ی استفاده از سوئیفت را ندهند و در سال ۲۰۱۸ رسما این اتفاق افتاد. اما با این حال گمانه زنی هایی وجود دارد که ایران به کمک سیستم بلاک چین (۲) می تواند راه حلی را به عنوان جایگزین سوئیفت مطرح کند .
نحوه اثر گذاری تحریم ها
تحریم های شدیدی که اخیرا از جانب آمریکا به ایران اعمال شد باعث قطع ارتباط بانک ها با سوئیفت شد که به سبب آن تجارت ایران با هم پیمانانش متوقف شد. کشور در دریافت کردن مبلغ صادراتی و پرداخت کردن برای واردات، ناتوان شد. در داخل کشور نیز مؤسسات و شرکت ها چاره ای جز بهره جستن از روش های پرهزینه، کهنه و کم سرعت حواله بانکی نداشتند.
کشورهایی که متحمل تحریم می شوند در جست و جوی راهکارهایی هستند که از تحریم ها فرار کرده و آن را بی اثر کنند.
وقتی که جنگ جهانی دوم به پایان رسید دلار امریکا تبدیل به یک پول همگانی در دنیا شد. اکنون نیز قسمت بزرگی از تبادلات بین المللی به وسیله ی دلار به انجام می رسد. مبادلات بانکی که توسط دلار انجام می شود آن چنان ازاهمیت برخوردار است که موجود نبودن آن شرکت های بسیار زیادی را به ورشکستگی می کشاند.
یکی از شیوه های رایج فرار از تحریم، متوسل شدن به افراد و سیستم های پیشرو است. زیرا ایشان قدرت سرمایه گذاری های امن، خرید و فروش و منتقل کردن منابع مالی در همه ی دنیا را دارند و در طرف دیگر ماجرا وزارت خزانه داری ایالات متحده در پی آن است که از چنین نقشه هایی پرده برداشته و شرکت هایی که به فراراز تحریم ها یاری می رسانند را جریمه کند.
مشکل تحریم به طور کلی به دو قسمت تقسیم می شود. قسمت اول مسئله منتقل کردن پرداخت و قسمت دوم مسئله ممنوع شدن تجارت اجناس به خصوص و یا با افراد به خصوص است. تصور کنید یک تجارت با دلار انجام داده اید ومی خواهید به واسطه نظام بانکی بین المللی، مبلغ را منتقل کنید. تسویه به وسیله دلار در سیستم بانکی ایالات متحده محتاج صدور جواز از جانب فدرال (۳) کشور امریکا است. بنا بر این امکان تجارت و مبادلات دلاری که می بایست در ایالات متحده تسویه شود به علت تحریم برای ما وجود ندارد.
تحریم های دلاری درصورتی عملی خواهند شد که بانک هایی که هویت امریکایی ندارند برای تسویه حساب تجارتی که با اشخاص ایرانی انجام داده اند از حساب خود در کشور امریکا استفاده کنند به طور مثال اگر یک تجارت دلاری در یک بانک اروپایی وبه واسطه حساب های بین بانکی که در خارج از آمریکا است انجام شود و از نظام بانکی ایالات متحده گذر نکند، تحریم نمی تواند اثر بگذارد. اما باز هم با توجه به مشکلات برآمده از تحریم و محدودیت های ایجاد شده، راه حلی که برای فروش نفت و مشتقات نفتی به عنوان اصلی ترین منابع ارز آوری کشور مطرح شد، فروختن با سایر ارزها مثل یورو، روپیه و …بود.
اما موضوع فقط منتقل کردن پول نیست و مسئله گسترده تر از این می باشد. از نظر ایالات متحده هرنوع تجارت با ایران طبق تحریم ها حتی به صورت کالا به کالا نیز ممنوع می باشد و شرکت خاطی از دایره ی معامله با آمریکا کنار گذاشته شده وعلاوه بر آن شرکت هایی که می خواهند با شرکت های آمریکایی وارد معامله شوند امکان تجارت با شرکت خاطی را ندارند.
بلاک چین کاندید جایگزینی
یک کارشناس بانک داری در این زمینه چنین گفت: ” بلاک چین قدرت دارد امنیت هر چه بیشتری در مبادلات مالی برقرار کند . این فناوری به اسم یک برانداز در دوره ی اینترنت معرفی می شود و بعضی بلاک چین را پنجمین پارادایم بزرگ جهان بعد از اینترنت می دانند. این تکنولوژی قادر است سامانه های بانکی و مبادلات بین المللی را کاملاَ متحول کند . “
وی افزود :
” مهمترین امتیاز این فناوری این است که به نهاد مرکزی هچ گونه وابستگی ندارد و برای این که تراکنش به ثبت برسد باید مورد تأیید همه ی اعضای شبکه قرار گیرد. از این رو بلاک چین در بخش هایی که به امنیت تراکنش ها نیازمندیم بسیار قدرتمند است.
این نو آوری شفاف سازی هر چه بیشتری ایجاد می کند. هزینه ی تبادلات را کم کرده و فرایند ها را سرعت می بخشد. از پول شویی کاسته و مکانیسم پایه ای را عرضه می کند که در قرار دادهای هوشمند استفاده می شود. هم چنین پول را مدیریت کرده و دارایی ها را بهینه سازی می کند. تمام این موارد تحولات وسیعی را در صنعت بانکداری به وجود می آورد. “
این کارشناس تاکید کرد :
این مورد که افراد حقیقی و حقوقی در انجام مبادلاتشان دیگر نیازی به بانک نخواهند داشت، صنعت بانک داری را با تهدید مواجه می کند. زیرا بلاک چین امنیتی که تعاملات مالی برای به دست آوردن آن نیازمند بانک بودند را به صورت غیر متمرکز (۴) ایجاد می کند.
وی ادامه داد :
در خدمت گرفتن فرصت های این نوآوری در گرو زیرکی مسؤلان بانکی، به دست آوردن درک مناسبی از این تکنولوژی و به کارگیری مناسب آن است.
جایگزینی بلاک چین
در آینده تکنولوژی به کار گرفته شده در سیستم های بانکی، بلاک چین بوده و در مبادلات مالی جهانی اثر چشم گیر خواهد داشت. اما در مورد گستردگی ابعاد آن شک و تردید وجود دارد.
کارشناسان بین المللی می گویند: ” اگر تعامل با سوئیفت مشکل شود روش های دیگری مثل استارت آپ های بلاک چین، به کثرت درخواست خواهند شد.
سیاست مداران ایالات متحده باید جنبه ی احتیاط را رعایت کرده و کاری نکنند که باعث دور شدن و جدایی توسعه دهندگان خود از سیستم های دنیای نرم افزار شوند. اما این به آن معنا نیست که قدرت های مالی نمی توانند جلوی روش های فرار از تحریم را بگیرند زیرا شیوه های کنترل زیادی نزد آنها وجود دارد. “
استفاده از رمز ارزها برای فرار از تحریم ها که اکثرا تجارت با رقم های کلان را در بر می گیرد مثل فروش نفت، نمی تواند راه حل مناسبی باشد. زیرا با توجه به آن چه ابتدا در توضیح تحریم ها گفته شد مشکل فقط منتقل کردن پول نیست. علاوه بر آن ارزش ارز دیجیتال بستگی به اندازه ی عرضه و تقاضا دارد و تحریم های آمریکا بین مبادلات ارز دیجیتال تحت سیطره ی ایالات متحده و توکن ایرانی (۵) مانع به وجود آورده و اثر منفی بر ارزش ریال دیجیتال داشته است. درست است که ایالات متحده قادر نیست جلوی تراکنش ارزهای دیجیتال را بگیرد اما سنگینی تحریم ها نیز به وسیله توکن ایرانی از بین نخواهد رفت. پول دیجیتالی که پشتیبانی نداشته و قرار است در یک شرایط بحرانی وارد صحنه شود برای تاجران و سرمایه گذاران ایرانی، جذب کننده نیست. اما منظور این نیست که برای آسانی در معاملات بین المللی، رمزارزها سودی ندارند. استفاده از این ارزها در تبادلات مالی متوسط و کوچک می تواند کمک کننده باشد.
اما در خصوص مبادلات کشوری و رقم های کلان می توان از فناوری بلاک چین برای ساختن سامانه ای همتای سوئیفت برای مبادله کردن اطلاعات بین بانکی دولت ها مثل روسیه، چین و … بهره برد. زیرا بلاک چین بستری را ایجاد می کند که کشورها بدون ترس از تحریم از سوی سوئیفت یا شنود اطلاعات به وسیله ی ایالات متحده از سامانه استفاده کنند.
به کار بردن تکنولوژی بلاک چین برای سبقت گرفتن از تحریم ها کاملا با منطق هم خوانی دارد زیرا متن باز(۶) است و چون متعلق به سازمان خاصی نمی باشد امکان جلوگیری استفاده کشورها از آن وجود ندارد.
یک پروفسور اقتصاد دان خارجی در یکی از مصاحبه هایش گفت: ” آمریکا نباید این اختیار را داشته باشد که خواسته های سیاسی و اقتصادی خودش را آن طور که می خواهد به دنیا بقبولاند. کشورها در کمترین زمان باید سیستم پرداختی جانشین را وسعت دهند. این سیستم در عملکرد خود مشابه سوئیفت می باشد اما وسعت پیدا کردن آن به وسیله ی ارزهای دیجیتال اتفاق می افتد که این امر پول فرا مرزی را به وجود می آورد. “
این موضوع که این تکنولوژی تا چه اندازه قادر است در زمینه ی جایگزینی با فناوری های دیگر به موفقیت دست یابد ؛ پرسشی است که جواب آن با گذشت زمان به دست خواهد آمد.
اقدام ایران در این زمینه
در ایران زمینه ی عملی کردن بلاک چین وجود دارد و و تیم هایی تشکیل شده که روی آن کار می کنند. قدرت های جدید مثل چین که از متحدان ایران است نیز مدت هاست به دنبال قرار دادن پولی در جایگاه دلار هستند.
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شش ماه قبل از دوره جدید تحریم ها اعلام کرد: ” ایران و روسیه در فعالیتی مشترک مشغول تحقیق بر روی استفاده از ارز دیجیتال برای به انجام رساندن پرداخت های بین المللی می باشند. بر اساس اظهارات پور ابراهیمی پیشنهادات ایران از جانب روسیه مورد پذیرش قرار گرفته است. “
بر اساس نظر پور ابراهیمی برای بی نیازی به دلار و یافتن جانشینی برای سوئیفت، باید به بلاک چین تکیه کرد .
- سوئیفت یک شبکه ی جهانی است که تعاملات مالی را در رابطه ی بانک ها با یک دیگر برقرار می کند.
- رشته ای از بلوک ها است. اطلاعات را نگه داری کرده و در اختیار همه ی اعضا قرارمی دهد و به سبب رمزنگاری بودنش امکان دست بردن و حذف نمودن اطلاعات وجود ندارد.
- بانک مرکزی آمریکا که فعالیت های بانکی را کنترل می کند.
- سازمان های مربوطه چون بانک ، توانایی انتقال و کنترل آن را ندارند.
- توکن ها برای پروژه هایی که بر بستر بلاک چین اجرا می شوند، تعریف شده که امکان فعالیت در آن پروژه را ایجاد می کنند.
- بدون هزینه و محدودیت می توان به آن دسترسی داشت.
