با توجه به اهمیت روز افزون ارزهای دیجیتال و کاربردهای فراوان آن در زندگی روزمره در این نوشتار تصمیم گرفتیم تا این ارزها را از نظر شرع دین اسلام مورد بررسی قرار دهیم، توجه داشته باشید که نظر علما در مورد مشروع یا نامشروع بودن رمزارزها متفاوت و گاهی متضاد است . ما در این مقاله به شکلی کاملا بی طرفانه به بررسی همه نظرات می پردازیم و توصیه می کنیم برای حصول نتیجه بهتر مطلب را کامل بخوانید.
قبل از بررسی بحث اصلی لازم است با اصطلاحات ذیل به طور مختصر آشنا شوید.
Cryptocurrency _ کریپتوکارنسی :
کلمه کریپتوکارنسی برای افرادی که تاکنون با آن سر و کار نداشته اند و یا جایی نشنیده اند، قابل درک نیست.
کریپتوکارنسی یک واسط مبادله ای است که از تکنیک های رمزنگاری در راستای افزایش امنیت تراکنش‌ها و نیز تولید واحد های نو و کنترل آن ها استفاده می‌کند. ارز دیجیتال یا Cryptocurrency یک نوع پول الکترونیکی است، می توان گفت که هدف از طراحی ارزهای دیجیتال حذف هر گونه واسطه ، ناشناس بودن در موارد لازم و نیز فراهم آوردن امنیت بیشتر برای کاربران است.
اگر به دنبال واژه ای به عنوان معادل برای این کلمه باشیم کلمه ی ارز رمزنگاری شده معادل خوبی است.
بلاک چین :
(Blockchain) از دو کلمه Block (بلوک) و Chain (زنجیره) به وجود آمده است . این فناوری زنجیره‌ای از بلوک‌ها را شامل می شود و به صورت کلی سیستمی برای ثبت اطلاعات و گزارش ها می باشد.
تفاوت اصلی فناوری بلاک چین با سیستم های مشابه دیگر در نحوه ذخیره اطلاعات در این سیستم و برخورد با آن ها است . اطلاعات روی بلاک چین ذخیره شده و پس از ان همه اعضای شبکه به صورت اشتراکی ان اطلاعات را می بینند و به همین دلیل است که امکان دست کاری و حذف اطلاعات شما توسط دیگران تقریبا غیر ممکن می باشد .
بیت کوین به عنوان یک رمز ارز پر طرفدار اولین کاربرد از فناوری بلاک چین بود . بدین صورت که بیت کوین برای ثبت اطلاعات کاربران خود با امنیت بالا از بلاک چین استفاده کرد . بلاک چین را می توان به عنوان یک سیستم عامل در نظر گرفت و در این صورت بیت کوین مانند نرم افزاری است که روی این سیستم عامل اجرا می شود.
در بلاک ها هر اطلاعاتی را می توان ذخیره کرد اطلاعاتی مانند موارد مربوط به دارایی ها و یا حتی آمار مربوط به فعالیت های غیر قانونی یک فرد. اما ذخیره اطلاعات در بلاک چین چگونه انجام می شود ؟ اطلاعات به صورتی زنجیره مانند در بلاک ها ذخیره شده و با ساختارهای مشخص شده در بلاک چین به یک دیگر مرتبط می شوند .
Fiat currency _ ارز فیات:
ارز فیات در واقع یک پول بی پشتوانه است و یا با تعریف دیگر می توان گفت پولی قانونی است که بر خلاف پول های کالایی ، دولت ی که آن را صادر کرده است ارزش آن را تعیین می کند و به هیچ کالایی چه فیزیکی و یا مادی وابسته نیست . فیات یک واژه لاتین به معنای ” اجازه بدهبد انجام گیرد” است . دولتی که ارز فیات را چاپ می کند عاملی است که ارزش آن را تعیین می کند.
ارز فیات در بسیاری کشورها جهت بهره گیری از خدمات ، خریدن کالاها و سرمایه گذاری در زمینه های مختلف استفاده می شود.
به عنوان اصلی ترین جایگزین برای پولی که به پول کالا معروف است و نیز طلا ، باید ارز فیات را معرفی کرد.
ارز های دیجیتال و به خصوص بیت کوین این روزها بسیار مورد علاقه هستند ، نوسان و تغییر زیادی در آن ها رخ می دهد و هم چنان به تعداد افرادی که در این زمینه ها سرمایه گذاری می کنند اضافه می شود اما برای ما مسلمانان که اعتقاد مذهبی مان در همه جنبه های زندگی ورود می کند یک سردرگمی پیش می آید و آن هم این که آیاارزهای دیجیتال و استفاده از آن ها با قوانین دینی و شرعی مان مطابقت دارد یا خیر؟
اصطلاح پول مجازی همان طور که می دانید در طی سال های اخیر بیش از پیش رایج شده است، و اگربا کلماتی مانند ارز دیجیتال، ارز مجازی و رمزارز سر و کار داشتید، باید بگویم تمام این کلمات برگردان انگلیسی یک کلمه است و یک مفهوم واحد را می رسانند که آن همان کریپتوکارنسی ((cryptocurrency می باشد.
ارز دیجیتال به هر پولی گفته می شود که از طریق اینترنت قابل انتقال و انجام معاملات در این بستر با آن ممکن است .
پس از همه گیر شدن اینترنت در زندگی انسان ها پول الکترونیک و پس از آن پول مجازی بر بستر اینترنت وارد دنیای ما و فعالیت های اقتصادی مان شده است .
و اما نظر علمای اهل تشیع و اهل تسنن در مورد استفاده از ارزهای مجازی و ارز دیجیتال چیست ؟
به صورت کلی باید بگوییم که بعضی از این بزرگواران این موضوع را دچار مشکل شرعی می بینند و برخی اظهار نظری نکرده اند.
مطالعه بیشتر:
خرید، فروش و قیمت بیت کوین در صرافی سرمایکس
خرید، فروش و قیمت اتریوم در صرافی سرمایکس
خرید، فروش و قیمت تتر در صرافی سرمایکس
نظرات مراجع اعظام تقلید اهل تشیع در خصوص ارزهای دیجیتال
بپردازیم به نظر دفتر آیت‌الله خامنه‌ای:
ایت الله خامنه ای تا کنون در این مورد هیچ اظهار نظری نداشته است یعنی ایشان به پیروان خود نه اجازه ورود به این مسائل را داده است و نه آن ها را از این کار نهی کرده است . ارزهای مجازی یک مفهوم شبه تحریمیه به حساب می آید (یعنی میان حرام یا غیر وجوب بودن آن شک است ) و به همین دلیل مقلدین ایت الله خامنه ای نباید در این معاملات مشارکت کنند.
آیت‌الله سیستانی و اظهار نظر قطعی:
ایشان این گونه معاملات را صد در صد حرام می داند و هیچ اجازه ای برای فعالیت در زمینه ارزهای مجازی نمی دهد .
آیت‌الله شبیری زنجانی و نظر شرطی:
طبق نظر ایشان این گونه معاملات مشکل شرعی ندارد البته در صورتی که کار انجام شده کاری حلال و بدون مورد شرعی باشد و نیز قانونی باشد و در قبال آن از این ارزها استفاده شود.
نظر آیت‌الله مکارم شیرازی:
ایت الله مکارم شیرازی با اشاره به ابهامات فراوانی که در مورد این ارزها وجود دارد استفاده از آن ها را برخلاف شرع می داند .
آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی و اظهار نظر قطعی:
ایشان همانند ایت الله مکارم شیرازی به دلیل ابهامات فراوان تشخیص داده شده ، این معاملات را غیر شرعی می داند .
نظرآیت الله نوری همدانی:
هر گونه ورود به این دسته معاملات اشکات شرعی دارد.
ایشان نیز این معاملات را به طور کلی برخلاف شرع می داند .
نظرآیت الله وحید خراسانی:
ایت الله وحید خراسانی کار کردن با این ارزها را از نظر شرعی مردود می داند .
آيت الله صافي گلپايگاني:
این ارزها به کلی حرام هستند.
به جر افراد نام برده شده ، دیگرمراجع تقلید حکمی در این مورد صادر نکرده اند . با توجه به گسترش روز افزون استفاده از رمزارزها بهتر است همگان احساس مسئولیت کرده و پاسخی روشن و یکسان در اختیار مردم قرار دهند.
نظر حجت الاسلام مهدی یوسف وند در این باره :
“پول ملی هر کشور یا منطقه توسط بانک مرکزی آن انتشار می یابد و نیز اعتبار می گیرد.اما در مورد ارزهای دیجیتال این موضوع متفاوت است به این صورت که این ارزها بر اساس یک مکانیسم ریاضی خاص تهیه می شود و ماینرها یا همان افرادی که به آن ها معدنچیان اینترنتی می گوییم این کار را انجام می دهند و به آن اعتبار می بخشند.
دید مقامات مسئول و اقتصادی کشور به این ارزها هشدار دهنده است ، فقها نظرات کارشناسان را در مورد مسائل تخصصی جویا شده ، حکم را از روایات استخراج کرده و پس از مطابقت با موضوع اعلام می کنند .
ایشان هم چنین گفت :
این ارزها پشتوانه مشخصی ندارند مثلا بانک مرکزی از آن ها حمایت نمی کند و به همین دلیل بدون ارزش است . ممکن است استقاده از این ارزها با شرایط موجود زمینه را برای پول شویی یا به خطر انداختن حق حاکمیت فراهم کند که در این صورت قطعا از نظر شرعی مشکل دارد و جایز نیست . البته باید بگوییم که فقها دلایل دیگری نیز در این مورد دارند که فقط برخی از آن ها در این جا ذکر می شود .
بهتر است با “قاعده غرر” در فقه اسلامی آشنا شویم .
گفته می شود پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) از غرر نهی فرموده است .غرر می تواند به کیفیت نامناسب جنس یا ریسک غیر منطقی و یا جهل و نادانی در مورد نحوه دقیق انجام معامله اطلاق شود .
همه موارد گفته شده برای غرر در معاملات با رمزارزها وجود دارد.
کارشناسان زیادی تاکنون به بررسی این مقوله پرداخته اند و اکثر آن ها معتقدند چگونگی و کیفیت برای این معاملات تقریبا مشخص نیست و ممکن است اشخاص متحمل نوسان و ضرر و زیان های فراوان شوند برخی کارشناسان در این مورد از مفهوم ” حباب ارزی ” استفاده نموده اند.
در این معاملات مسئولیت ها مشخص و قابل ردیابی نیست و اگر برای شخصی مشکلی پیش بیاید یا اتفاق خاصی برای این ارزها بیافتد معلوم نیست چه بر سر افراد خواهد آمد که این خود از مصداق های غرر می باشد که پیشتر توضیح دادیم .
ارزهای ملی نیز ممکن است دچار نوسان شود اما از آن جایی که پشتوانه ارز ملی کاملا مشخص است نوسانات غیر طبیعی نخواهد داشت و نیز داشتن اعتبار مشخص و روشن نقطه مزیت این ارزها است.
به عنوان مثال به سیستم معیوب ” گلدکوئست” توجه کنید که چگونه در سال های قبلی اموال کشور و مردم را به یغما برد و هیچ مقام پاسخگویی برای حل این مشکل وجود نداشت .
خبرگزاری تسنیم پیشتر به نقل از ناتالیا کسپراسکای نوشته بود :”بیت کوین یک ارز محبوب است که می توان آن را ” دلار۲″ نامید که این ارز با هدف کمک به پروژه های جاسوسی انگلیس و آمریکا طراحی شده است ”
ناتالیا کسپر اسکای مدیر ارشد اجرایی در اینفوواچ ، گروه متخصصین سیستم های سایبری و شرکت ها و نیز از موسسین کسپراسکای می باشد.
بیت کوین و دیگر رمز ارز ها قواعد شناخته شده ای ندارد و نمی توان آن را با آن چه در بازار ارز یا سهام وجود دارد مقایسه کرد . فعالیت با این ارز شبیه به انجام معاملات در بازاری است که پشت پرده آن اتفاقات عجیب و غریب توسط افراد ناشناس در جریان است و هیچ شفافیتی وجود ندارد . گسترش راه های قاچاق و مواد مخدر ، فرار از پرداخت مالیات و پول شویی می تواند از عواقب استفاده از این سیستم ها باشد .
علی الخصوص این فعالیت ها می تواند برای کشور خطرات ملی داشته باشد و از این حیث باید هوشیار بود .چرا ؟
با توجه به شفاف نبودن فعالیت ها ممکن است حاکمیت ملی به خطر بیافتد و قدرت کشور در همه زمینه های سیاسی ، اقتصادی و … تضعیف شود و به دست حاکمانی به جز حاکمان کشور بیافتد .
در هر صورت اگر بتوانیم پول الکترونیکی داشته باشیم که شامل مصادیق غرر نباشد ، بانک مرکزی آن را تایید کند و پشتوانه ای مشخص داشته باشد موضوع تغییر خواهد کرد و بر همین اساس حکم و بحث فقها نیز تغییر می کند . ”
نظر اهل سنت در این باره متفاوت است .
در بین روزهای ۱۲ – ۱۳ آوریل ۲۰۱۸، قیمت بیت کوین به عنوان پر طرافدارترین ارز دیجیتال بیش از هزار دلار بالا رفت و این رقم برای یک روز بسیار تکان دهنده است . مو ضوع چه بود؟
بنیاد اندونزیایی ( Blossom Finance) مقاله ای در رابطه با رمزارز ها از نظر شرع اسلام منتشر کرد که به بررسی ان می پردازیم.
محمد ابوبکر در مقاله ای کامل و جامع با عنوان « تحلیل شرعی بلاک چین ، بیت کوین و ارز های دیجیتال » بلاک چین و ارزهای دیجیتال به خصوص بیت کوین را از منظر اسلام مورد بررسی قرار داد . این مقاله برای مسلمانان نتیجه ای امید وار کننده داشت و به همین دلیل و بر اثر استقبال مسلمانان باعث افزایش قیمت بیت کوین شد.
برخی از مهم ترین نکاتی که در این مقاله به آن پرداخته شده است را با شما درمیان می گذاریم .
مفهوم ” مال ” از نظر اسلام :
“مال” نیز مانند دیگر مفاهیم در اسلام و شریعت اسلامی تعریف مشخصی دارد و پیش از صحبت در مورد ارزهای دیجیتال از دیدگاه اسلام ، خوب است به تعریف مال بپردازیم .
احادیث حضرت محمد و قرآن اولین و مهم ترین منابعی است که جهت تعریف اصطلاحات از آن ها استفاده می شود . به عنوان دومین منبع از زبان عربی و قواعد و قوانین آن استفاده می شود که زبان قران و سنت است و برای برخی اصطلاحات تعاریف مشخصی دارد مثلا این که هنگام انجام فریضه غسل شستشوی کلیه بدن واجب است .
منبع سوم عرف می باشد . عرف به معنی اعمال رایج در میان مردم می باشد یعنی هر چه که عامه آن را پذیرفته است و بدان عمل می کند . همان طور که می دانید در مورد بسیاری مسائل مستقیما در قرآن سخن به میان نیامده است برای بررسی این گونه مسائل علاوه بر موارد قبلی از عرف نیز استفاده می شود . و از آن جایی که لغت مال در قران و نیز احادیث پیامبر مختصرا ذکر شده است نمی توان تعریف دقیقی برایش در نظر گرفت و ناچاریم از منابع دیگر نیز استفاده کنیم .
نظر علما اهل تسنن در رابطه با “مال” و انواع آن
عده ای از علما معتقدند که لغت مال به اجسام عینی و قابل لمس اطلاق می شود . اما از نگاه دیگر فقها می گویند هر چیزی که چه به صورت فیزیکی یا غیر فیزیکی ارزش مشخصی داشته باشد و انسان به دست آوردن آن را دوست داشته باشد مال گفته می شود. در این زمینه طبق گفته شیخ زحیلی علما به دو دسته تقسیم می شوند :
علمای حنفی و در مقابل علمای اکثریت .
علمای حنفی معتقدند موارد فیزیکی و قابل لمس مال محسوب می شود و آن چه غیر از این است مثل منافع معنوی ، مال به حساب نمی آید .
از آن طرف اکثریت علما که شامل علمای حنبلی ، شافعی و مالکی می شود مال را شامل هم موارد فیزیکی و هم غیر فیزیکی از قبیل حقوق و مزایا می داند
شرایطی که برای مال در دین در نظر گرفته شده است
- اگر در عرف چیزی به عنوان مال پذیرفته شده است ، جزء مال است .
- مال شامل مزایا می باشد و چندین کاربرد دارد.
- مال قابلیت تصرف و مالکیت دارد.
- مال شامل چیزهایی است که در اسلام از آن نهی نشده باشد مثلا الکل شامل مال نمی باشد.
تعریف پول در اسلام
هر چیزی که در معاملات از آن استفاده شود و بتوان آن را به عنوان ارزش ذخیره کرد صرف نظر از شکل و ماهیت آن پول تعریف می شود.
با این تعریف همه مواردی مانند نقره ، طلا ، سنگ و یا هر مورد دیگری که برای انجام معاملات به عنوان پول مورد قبول مردم قرار گیرد پول به حساب می آید .
طبق توضیحاتی که گذشت تعریف پول شامل تمامی ویژگی های زیر می شود :
- پول باید به عنوان واسطه استفاده شود و جهت تبادل در معاملات مورد استفاده قرار گیرد .
- باید جامعه به صورت گسترده آن را جهت پرداخت پذیرفته باشد .
- باید قابلیت آن را داشته باشد که بتوان ارزش آن را سنجید .
- باید به عنوان یک واحد حساب مشخص باشد .
نظر علمای اهل تسنن در مورد ارزهای دیجیتال
همان طور که پیش تر گفتیم، طبق این مقاله نظر علمای اسلام در مورد ارزهای دیجیتال بر دو گونه است .
گروه اول ارزهای دیجیتال و استفاده از آن ها را حرام می دانند اما گروه دوم جواز استفاده از آن را صادر نموده اند.
دیدگاه اول: ارز های دیجیتال و استفاده از آن ها در هر صورت حرام است:
علمایی مانند مفتی مصر ، مرکز فقهی فلسطین و بخش مذهبی ترکیه از جمله علما و مقاماتی هستند ارزهای دیجیتال و به خصوص بیت کوین را حرام اعلام کرده اند.
به صورت کلی دلایل این علما برای فتوای حرام اعلام کردن ارزهای دیجیتال یکسان است :
- ارزهای دیجیتال پول قانونی و رایج به شمار نمی آیند .
- نوسان این ارزها بسیار بالاست و شرایط پایداری ندارند .
- این ارزها پشتوانه ندارند .
- مقام صادر کننده این ارزها مشخص نیست .
- برای اهدافی مانند پول شویی و دیگر امور غیر قانونی ، افراد می توانند به راحتی از این ارزها سوء استفاده کنند .
نویسنده مقاله هر کدام از دلایل گفته شده را به شرح زیر نقد کرده است .
قانونی و رایج بودن پول
درست است که وقتی دولت یک مفهوم را به عنوان پول معرفی می کند مردم جامعه آن را می پذیرند و از آن استفاده گسترده می کنند اما معیار اصلی دین پذیرش عموم مردم است و نه قانون . ممکن است مردم بدون این که یک چیزی قانونی باشد آن را به عنوان پول بپذیرند در این صورت آن چیز از نظر دین مشمول تعریف پول خواهد بود .
عدم وجود یک مقام مرکزی صادر کننده
ارزهای دیجیتال بر بستر بلاک چین عرضه می شود که سیستم متمرکز و بسیار قدرتمند تری است نسبت به بانک های مرکزی یا سیستم های متمرکز معمولی دولت ها . در روند استخراج و نیز انجام تراکنش ها با بیت کوین قوانین ریاضی مشخصی وجود دارد که نمی توان آن را انکار کرد. رمز نگاری شدن رمز ارزها خودش گواه این مطلب است .
دین در مورد پول بسیار به مراقبت و نگه داری آن تاکید می کند حال آن که در طول تاریخ و در بسیاری موارد تورمی که بانک ها و دولت ها به مردم تحمیل نموده اند باعث از بین رفتن ثروت شده است . مثلا یوگوسلاوی در سال ۱۹۹۴ با چنین مشکلی رو به رو شد .
نوسانات بالا و عدم ثبات رمز ارزها
همان طور که گفتیم یکی از دلایلی که باعث شده بود علما ارزهای دیجیتال را حرام بدانند نوسانات زیاد و نیز ناپایدار بودن آن ها بود . باید توجه کرد که نوسان به عنوان عاملی خارجی نمی تواند نقشی در ارزش پول و ارز داشته باشد . ضمنا برای رمزارزها هم همانند دیگر دارایی ها از جمله ارزهای فیات ، طلا یا نقره و.. قیمت ها با توجه به عرضه و تقاضا تغییر می کند.
وجود نوسان چیزی نیست که بتوان به دلیل آن رمزارزها را حرام دانست که اگر این گونه باشد دلار ، یورو و .. هم باید از نظر شرعی حرام باشد زیرا دچار نوسان می شود .
امکان استفاده از رمز ارزها برای مقاصد غیر قانونی و غیر اسلامی
یک تصور عمومی اشتباه وجود دارد که بر اساس آن ارزهای دیجیتال راهی برای پول شویی و کلاهبرداری و.. باز کرده است . اولا همه ارزهای فیات و حتی پول معمول کشور نیز برای مقاصد غیر قانونی ، کلاهبرداری ، پولشویی و … به کار می رود و دوما این ربطی به تعریف پول اسلامی ندارد و یک عامل خارجی به حساب می آید.
طبق قوانین اسلامبه دلیل این که از یک چیز مشروع برای هدف ی غیر اسلامی استفاده شود آن چیز را غیر مشروع و خلاف دین نمی توان در نظر گرفت . مثلا حدیثی از پیامبر اکرم وجود دارد که بر اساس آن انگور را برای اهداف اسلامی می توان فروخت اما فروش آن در حالتی که می دانیم منجر به تهیه شراب می شود حرام است .
دیدگاه دوم:
استفاده از ارزهای دیجیتال اشکال شرعی ندارد :
تعدادی از علما بر این باورند که استفاده از ارزهای دیجیتال از نظر شرعی ممانعتی ندارد . با توجه به بحثی که پیشتر در مورد معیارهای پول و طلا گذشت به بررسی این دیدگاه می پردازیم .
یک قاعده قانونی وجود دارد که فقها بر سر آن به توافق رسیده اند : «الأصل فی المعاملات الإباحة» .
بر اساس این قاعده ، در معاملات تجاری طبق اصل کلی رفتار می شود و همه چیز جایز است مگر این که ثابت شود کاملا بر خلاف قوانین دین است .
با توجه به قاعده گفته شده ، استفاده از ارزهای دیجیتال از نظر قوانین اسلامی ممانعتی ندارد . هر چیزی که دارای ویژگی های زیر باشد می تواند به عنوان پول در نظر گرفته شود .
- مردم آن را قیمتی و ارزشمند بدانند .
- وسیله ای باشد برای سنجیدن قیمت ها ، اعتبار و…
- بتوان با آن حساب و کتاب کرد .
- همه مردم یا تعداد قابل توجهی از مردم آن را وسیله ای برای تبادل در معاملات و … بدانند .
بنابراین ارزهای دیجیتال از جمله بیت کوین از آن جایی که شرایط فوق را دارا می باشند از نظر شرعی به عنوان پول قابل قبول می باشد .
مدارس دینی مانند مدرسه اسلامی آفریقای جنوبی و نیز دارالعلوم زکریا اعلام کردند که ارزهای دیجیتال و استفاده از آن ها از نظر شرعی موردی ندارد و البته مقامات دولتی نیز باید آن ها را تایید کنند.
نتایج به دست آمده از مقاله :
نویسنده پس از بررسی نکات متفاوت قصد دارد به یک نتیجه کلی و صحیح برسد .
- بهتر است با توجه به گسترش روزافزون استفاده از رمزارزها و موارد متعدد کاربرد آن ها ، فقها نیز به اطلاعات تخصصی خود در این مورد بیفزایند و دیدگاه های مطمئن و قابل اعتمادتری به مردم انتقال دهند .
- بلاک چین یک سیستم غیر متمرکز است ، پلتفرمی که علاوه بر ارزهای دیجیتال کاربردهای بسیاری دارد . در دین شفاف سازی یک اصل مهم و قابل توجه است پس بلاک چین در این راستا کمک کننده است زیرا اعتماد و شفافیت بیشتری به همراه می آورد.
- با توجه به ویژگی های ارزهای مجازی و تطابق آن ها با شرایط ی که دین برای پذیرفته شدن یک چیز به عنوان پول ارائه می دهد ، نویسنده ارزهای دیجیتال و استفاده از آن ها را از نظر دین بلامانع می داند .
در حوزه قضایی ، ارزهای دیجیتال و وضعیت شان از نظر دین اسلام ، در سه حالت بررسی می شود.
- اگر حکومت استفاده از رمزارزها را مجاز ندانسته و ممنوع اعلام کرده است ، برای مردم استفاده از این ارزها غیر مجاز است .
- حکومتی که این ارزها را به رسمیت شناخته و ان ها را پول در نظر می گیرد و قوانین و مقرراتی در جهت استفاده از آن ها مکتوب نموده است.
- حکومتی که نظر مشخصی ارائه نمی دهد ، سکوت کرده است و پیرامون این موضوع و برخی استفاده های آن هشدار می دهد .
در دو مورد آخر با توجه به موضع حکومت ، استفاده از ارزهای دیجیتال برای مردم مشکل شرعی نخواهد داشت . در دین محافظت از ثروت و به خطر نینداختن ان موکد است بنابراین استفاده کننندگان از این ارزها باید هوشیار باشند .
- هدف نهایی ارزهای دیجیتال این است که معاملات در یک شبکه همتا به همتا انجام شود و کنترل مرکزی بر آن وجود نداشته باشد . نوسانات شدیدی در مورد ارزهای دیجیتال در جریان است که احتمالا تا سال های آتی نیز ادامه دارد و نامعلوم بودن وضعیت این رمزارزها در بسیاری از حوزه های قضایی به این نوسانات دامن نیز می زند. با توجه به این سرمایه گذاری در این مقوله توصیه نمی شود اما هم زمان می دانیم که این ارزها نسبت به پول های معمولی مزیت هایی دارند و می توانند باعث پیشرفت بیشتر کشور شوند.
- ارزهای دیجیتال به سرعت محبوب شده است و زمینه های سرمایه گذاری فراوانی را فراهم آورده است که متاسفانه بسیاری از این زمینه ها روشن و واضح نیست . همه افرادی که قصد سرمایه گذاری در این حوزه را دارند باید بسیار هوشیار باشند و مسلمانان باید مراقب عناوینی مانند ” کار حلال” یا ” سرمایه گذاری در کارهای حلال ” و… باشند که در موارد متعددی این عناوین کاملا دروغ و فریبنده است.
در بسیاری موارد به شما وعده می دهند که سرمایه تان بازخواهد گشت اما باید بدانید که این اکثرا غیر حلال و غیر مشروع است و از نوع کلاهبرداری هایی هم چون هرمی و پانزی می باشد .
نظر بانک مرکزی در مورد رمزارزها
در حال حاضر بانک مرکزی در برابر رمزارزها صبوری پیشه کرده و نظر مشخصی نداده است .
پیش تر عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی ایران در مصاحبه با خبرنگاران گفته بود:
” در مورد ارزهای دیجیتال نیاز به بررسی بیشتر است و این مورد مهم میان بانک مرکزی ، دولت و مجلس در حال انجام است . کمیسیون اقتصادی دولت به بررسی دقیق و موشکافانه این موضوع خواهد پرداخت.
پس از تکمیل بررسی ها نتیجه به اطلاع همگان خواهد رسید . در کشور ما علاوه بر بررسی این موضوع از نظر قانونی و اقتصادی ملزم به بررسی دقیق آن از منظر دین اسلام نیز هستیم .
هر فناوری نو قطعا نکات مثبت و منفی فراوان دارد . این که در کشور ما قانون و حتی نظریه شرعی واحد برای استفاده از رمزارزها وجود ندارد اثرات مخرب آن را بیشتر می کند و با تعیین سیاست درست می توانیم به بهره گیری درست از این فناوری بپردازیم.”
هماهنگ سازی ارزهای دیجیتالی با قوانین و مقررات درست گامی به جهت مطابقت رمزارزها با دین و قانون:
مبادلات با ارزهای دیجیتال در جایی ثبت نمی شود و نیز اطلاعات طرفین درگیر در معامله قابل پیگیری نیست و به همین دلیل و البته دلایل دیگر استفاده از این ارزها غیر قانونی است . با توضیح گفته شده حتی در بسیاری موارد سازمان های امنیتی نیز نمی توانند مجرمان را شناسایی کنند و به همین دلیل است که استفاده از این سیستم فرارهای مالیاتی و نیز جرائمی مانند پولشویی را افزایش می دهد.
هیچ فناوری را نمی توان جلو دار شد و گفت :” به کشور ما وارد نشو ” .
بلکه این شکل برخورد تنها باعث می شود آن فناوری با جنبه های مخرب ش وارد شده و کنترل از دست ما خارج می شود.
بنابراین وضع چارچوب و قوانین برای این پدیده کمک می کند استفاده از آن را کنترل کرده از منافع آن بهره ببریم و نیز جلوی اقدامات غیر قانونی با آن را بگیریم .
برخی از معایب ارزهای دیجیتال با توجه به جنبه شرعی مساله :
همان طور که بارها کارشناسان و مسئولان ذکر کرده اند ارزهای مجازی مبحث پیچیده ای است . پیچیدگی آن از این بابت است که نه می توان فواید و تسهیلات ان را منکر شد و نه می توان مشکلات و بستری که این ارزها برای فعالیت های غیر قانونی فراهم می آورد را ندیده گرفت .
استفاده بی رویه از ارزهای دیجیتالی می تواند به شدت باعث افت ارزش پول ملی شود. به عنوان مثال مردم برای خرید بیت کوین باید دلار بپردازند پس اگر تمایل به بیت کوین افزایش پیدا کند تقاضا برای دلار زیاد شده و به تبع آن ریال افت شدیدی پیدا می کند. این مساله روشن می سازد که استفاده از این ارزها باید کنترل شود زیرا افت ارزش پول کشور به لحاظ اقتصادی تماما ضرر است و همین نکته دلیلی بر نامشروع بودن این فعالیت هاست.
تا کنون از نظر قانونی و شرعی در ایران در مورد ارزهای دیجیتال چارچوب مشخصی ارائه نشده است و در شرایطی قرار داریم که نه می توانیم این ارزها را قانونی و شرعی بدانیم و نه غیر قانونی و غیر شرعی .
بانک مرکزی نیز تا کنون هیچ نظر قاطعانه ای در این مورد نداده است .
شرایط لازم برای تعیین یک حکم فقهی دقیق و کامل در مورد یک مساله:
برای این که بتوان حکم فقهی یک مساله را به درستی تعیین نمود اول باید آن مساله را به درستی بشناسیم. مساله ارزهای دیجیتال جزء مسائل مستحدثه است. مسائل مستحدثه به مسائلی می گوییم که جدید و نو است و قبلا وجود نداشته است و به همین دلیل در احادیث و روایات مطلبی در مورد آن ها وجود ندارد. این مسائل که رمزارزها را نیز شامل می شود در موضوع شناسی به دلیل جدید بودن اهمیت فراوانی دارد . اگر در شناسایی و درک یه مساله اشتباهی رخ دهد یا کوتاهی شود حکم تغییر کرده و متفاوت از آن چه باید باشد می شود.
برای شناسایی کامل و دقیق چنین مسائلی باید آن ها را از همه زوایا بررسی کنیم مخصوصا اگر مسئله جزء مسائل مستحدثه است که قبلا به تعریف آن پرداختیم .
ارزهای دیجیتال از جمله مسائلی است که علما در مورد آن شناخت کافی و کامل ندارند و به همین دلیل نظرات متفاوت است و هنوز حکم شرعی قطعی در مورد آن صادر نشده است .
جهت بررسی کامل این موضوع باید موارد زیر را در نظر داشت :
- عوضین به مواردی که در طی یک معامله رد و بدل می شود گفته می شود. در مورد عوضین شرایطی ذکر شده است که باید تک تک ان ها بررسی شود.
کالایی که معامله می شود (مثمن) و بهای آن کالا (ثمن) باید از نظر عرفی و شرعی مالیت داشته باشد. - عوضین آزاد باشند.
- عوضین مشخص باشند.
- هر دو شخص خریدار و فروشنده مالک کالا و بهای مربوط به آن باشند.
- داشتن قدرت تسلیم بر کالا و بها
ارزهای مجازی این شرایط را دارا می باشند پس مشکلی از این حیث وجود ندارد . در این بحث مهم ترین مورد از موارد گفته شده ، مالیت است که چون پول الکترونیک در نقش بهای کالا است و از نظر عرف نیز به عنوان پول پذیرفته شده است پس مشکلی برای استفاده از این ارزها وجود ندارد .
از نظر فقهی بررسی مساله ربا در ارزهای دیجیتال بسیار مهم است . ارزهای دیجیتال به آن دلیل که از جنس کیل( کالای پیمانه ای) یا موزون(کالایی که وزن دارد) نیست نمی تواند ربا در آن وجود داشته باشد . ارزهای دیجیتال جزء کالاهای شمارشی یا معدودات به حساب می آید و ربا در آن امکان ندارد.
در مساله ارزهای دیجیتال فقیه علاوه بر در نظر گرفتن حکم شرعی باید مصالح حکومت و همه مردم را نیز در نظر بگیرد که بخش مهمی از هر حکم اسلامی مسلما به دلیل حمایت از مردم و حکومت اسلامی است . مثلا خرید و فروش کالاهایی که از نظر شرعی مشکلی ندارند بلامانع است اما اگر این خرید و فروش در جهت احتکار و .. باشد از نظر دین حرام است .
لازم است که ارزهای دیجیتال از نظر هم فقهی و هم قانونی مورد بررسی بیشتر قرار گیرد و با شناخت کافی نو بودن این مسئله حل شده و یک حکم قطعی با در نظر گرفتن همه جوانب در مورد آن اعلام شود . همه می دانیم که نبود یک قانون و حکم مشخص اثرات تخریبی این مسئله را در پی خواهد داشت.
نتیجه آن که:
در مورد ارزهای دیجیتال زوایای مختلفی از آن ناشناخته است که لازم است در ابتدا موضوع شناسی دقیقی بر روی آن انجام شود و سپس از نظر تطبیق با شرع و دین بررسی گردد.
بررسی حکم شرعی ارزهای دیجیتالی در ایران:
مسلمانان در همه مسائل شخصی و اجتماعی زندگی شان تابع دین هستند بنابراین در مسائل مالی و اقتصادی نیز باید جنبه شرعی را در نظر گرفت و چارچوب های گفته شده را رعایت نمود. همان طور که می دانیم طبق نظر اسلام و به منظور حفظ عدالت و جلوگیری از اختلاف طبقاتی و … بسیاری از مبادلات مالی حرام می باشد.
هدف این است که ضمن استفاده از فناوری های جدید ، این استفاده طبق اصول اسلامی و همراه با سیستم بانکداری اسلامی باشد و نیز قوانین و مقررات به درستی رعایت شود .
مثلا در ایران استفاده از ارزهای دیجیتال مخصوصا بیت کوین گسترش یافته است این در حالی است که استفاده از این ارزها می تواند اثرات مخرب داشته باشد و بسیاری از مراجع تقلید از آن منع کرده اند .
به عنوان نمونه پیشتر حجت الاسلام سید عباس موسویان به عنوان نظریه پرداز در حوزه بانکداری اسلامی و نیز عضو شورای فقهی در بانک مرکزی ایران گفت :
“بر اساس قوانین اسلام کالاهایی که حقیقی هستند مانند نقره ، طلا ، سکه نقره یا طلا، نمک ، گندم و جو به عنوان پول محسوب می شود . ارزهای دیجیتال کالا نیستند پس استفاده از ان ها حرام است .
در قران ایه ای با مفهوم ” برای کافران بر مومنان هرگز راه تسلط قرار نخواهیم داد ” وجود دارد . بر اساس این آیه استفاده از ارزهای دیجیتال حرام است زیرا باعث می شود پول ملت مسلمان به کفار منتقل شود و مسلمانان متضرر گردند.
ارزهای مجازی غرری به شمار می روند و به همین دلیل استفاده از آن ها حرام می باشد . این ارزها مرموز و غیر واضح هستند ، پشتوانه و هدف از ایجاد ان ها مشخص نیست ، این که بر چه اساسی ارزش پیدا می کند مبهم است و نیز هدف از ورود و ترویج آن ها نامشخص است و به این دلایل غرری هستند.”
همان طور که می دانیم در حال حاضر ارزهای مجازی در ایران قانونی نیست اما استفاده از آن ها در بسیاری زمینه ها جرم هم نیست. با وجود این که این ارزها قانونی نیستند اما در صورت بروز هر گونه مشکل در این مورد می توانید رسما به مراجع قضایی مراجعه و شکایت نمایید.
نتیجه‌گیری کلی:
- استفاده از ارزهای دیجیتال در حال حاضر جرم نیست مگر مواردی که صراحتا توسط قانون اعلام شده باشد .
در مورد ارز دیجیتال ملی احتمالا به زودی برنامه ای مشخص خواهد شد و این موضوع نسبت به ارزهای دیجیتال غیر ملی از نظر قانونی و شرعی جایگاه بهتری دارد . - ماینینگ یا استخراج ارزهای دیجیتال در کشور به عنوان یک صنعت در حال انجام است.
- واردات در مورد تجهیزات کار با رمزارزها فعلا بلامانع است .
- بانک ها ، موسسات مالی و صرافی ها حق ورود به بحث رمزارزها را ندارند .
- در مورد مبادلات با رمزارزها و خرید و فروش آن ها برای توده جامعه ، تاکنون قانونی وضع نشده است .
- اگر در این موارد جرمی رخ دهد امکان پیگیری آن وجود دارد و می توان موضوع را از طریق مقامات قضایی بررسی کرد .
- بلاک چین یک فناوری قوی و عمومی است که به جز ارزهای دیجیتال کاربردهای فراوان دیگر نیز دارد و به احتمال قوی برای آن قانون گذاری صورت خواهد گرفت .
- وضعیت شرعی رمزارزها با توجه به نظرات متفاوت مراجع تقلید هنوز مشخص نیست و نیاز به بررسی بیشتر دارد .
