بلاک چین با ایجاد یک دفترکل دیجیتال و غیرقابل تغییر، میتواند در افزایش شفافیت، امنیت و کارایی زنجیره تامین، جلوگیری از تقلب، افزایش اعتماد مشتری و بهبود لجستیک و کاهش هزینههای عملیاتی کاربرد داشته باشد. علت این است که جهانیشدن زنجیرههای تأمین، ردیابی دقیق کالاها از مبدأ تا مصرفکننده را بیش از پیش حیاتی کرده است. در این مقاله، با کاربردهای واقعی بلاک چین در زنجیره تأمین، نمونههای موفق و چالشهای پیشروی این صنعت آشنا خواهیم شد.
فهرست مقاله
Toggleچرا رهگیری کالاها اهمیت دارد؟
با گذر زمان و گسترش حیطه فعالیت تولیدکنندهها به خارج از مرزهای جغرافیاییشان، زنجیرههای تأمین نیز بسیار پیچیده شدهاند و کالاها از نقاط مختلف جهان عبور میکنند تا به دست مصرفکننده برسند.
شفافیت در این مسیر بهدلیل اهمیت جلب اعتماد مصرفکنندگان که محصولات سالم و استاندارد هستند، حیاتی است و برندهایی که مسیر کالاها را شفاف ارائه میدهند، اعتبار بیشتری نزد مشتریان دارند. در نهایت، شفافیت کمک میکند تا مصرفکنندگان و شرکتها مطمئن شوند محصولات از منابع مسئولانه تأمین شدهاند.
چالشهای سیستمهای سنتی رهگیری کالا
همهگیری کرونا باعث شد تا مصرفکنندگان و سازمانها به اهمیت مدیریت مؤثر زنجیره تأمین پی ببرند. این بحران، آسیبپذیریهای موجود در سیستمهای تأمین را مشخص کرد و نیاز به فناوریهای نوین برای بهبود شفافیت و ردیابی را برجسته کرد. سیستمهای سنتی رهگیری کالا اغلب با مشکلات متعددی مواجه هستند. مثلا:
- دادهها معمولاً در دفاتر مختلف و سیستمهای جداگانه ثبت میشوند و دید کلی وجود ندارد.
- دستکاری دادهها یا اشتباهات انسانی میتواند باعث کاهش اعتماد مشتری شود.
- ردیابی دقیق مبدأ یک محصول در صورت بروز مشکل، ممکن است روزها یا هفتهها طول بکشد.
- مشتریان معمولاً نمیتوانند مسیر واقعی محصول تا رسیدن به دستشان را مشاهده کنند.
این مشکلات باعث میشوند که شفافیت و اعتماد در زنجیره تأمین کاهش یابد و نیاز به راهکارهای نوآورانه مانند بلاک چین بیش از پیش احساس شود.
مزایای استفاده از بلاک چین در زنجیره تامین
بلاک چین با ایجاد یک دفترکل دیجیتال غیرقابل تغییر، میتواند با کاربرد در بخشهای مختلف زنجیره تامین، شفافیت و امنیت رهگیری کالاها از مبدأ تا مقصد را بهطور چشمگیری افزایش دهد. در ادامه، مزایا و مدلهای مختلف کاربرد بلاکچین در زنجیره تأمین را بررسی میکنیم.
افزایش شفافیت و مبارزه با دستکاری و جعل دادهها
بلاک چین با ایجاد یک دفترکل مشترک و تغییرناپذیر، همه اطلاعات مربوط به حرکت کالا از مبدأ تا مقصد را در یک شبکه شفاف و قابلاعتماد ثبت میکند. این یعنی هر مرحله، از تولید مواد اولیه و فرآوری گرفته تا حملونقل، انبارداری و تحویل نهایی، در زنجیره بلاک چین ثبت میشود و همه ذینفعان به همان داده واحد دسترسی دارند.
چنین ساختاری باعث میشود منبع و کیفیت محصولات بهوضوح مشخص شود، هرگونه خطا یا تقلب سریعتر شناسایی گردد و در صورت بروز مشکل، سازمانها بتوانند در کوتاهترین زمان ریشه آن را پیدا کرده و اقدامات اصلاحی انجام دهند. در نتیجه، شفافیت، اعتماد و کارایی زنجیره تأمین بهشکل چشمگیری افزایش مییابد.
بهبود لجستیک با قراردادهای هوشمند
یکی دیگر از مزایای ملموس کاربرد بلاک چین زنجیره تامین، حذف فرایندهای کاغذی و زمانبر در قراردادها و پرداختهاست. بهطور مثال، در حملونقل بینالمللی، معمولاً دهها سند مانند بارنامه، فاکتور، گواهی مبدأ و بیمه بین شرکتها رد و بدل میشود که تأیید هر کدام آنها بهصورت دستی ممکن است هفتهها زمان ببرد.
بلاک چین با قراردادهای هوشمند این مدارک را دیجیتال و غیرقابل دستکاری میکند و به محض انجام یک مرحله (مثلاً تحویل کالا در بندر)، پرداخت یا تأیید بهطور خودکار انجام میشود. این کار نهتنها زمان و هزینه اداری را کاهش میدهد، بلکه پول سریعتر در گردش قرار میگیرد و جریان نقدی شرکتها بهبود مییابد.
بررسی مسیر تامین توسط مصرفکننده
بلاک چین به شرکتها و مصرفکنندگان اجازه میدهد که مسیر حرکت مواد اولیه و محصولات را بررسی کرده و اطمینان حاصل کنند که منابع بهصورت مسئولانه و پایدار تأمین شدهاند. این مزیت به ویژه در صنایع غذایی، پوشاک و منابع طبیعی اهمیت زیادی دارد.
نمونههای موفق پروژهها و پلتفرمها در استفاده از بلاک چین در زنجیره تامین
در این بخش به پروژههای موفق و گاه آزمایشی استفاده از بلاکچین در زنجیره تامین صنایع مختلف میپردازیم.
پروژه تریدلنز؛ همکاری آیبیام با مرسک
شرکت آیبیام (IBM) یکی از پیشگامان استفاده از بلاکچین در فضای زنجیره تأمین است و با ابتکار IBM Blockchain خود، تا کنون پلتفرمهای مختلفی را توسعه داده است. پروژه ترید لنز (TradeLens) یکی از پیشرفتهترین این نمونههاست که طی همکاری آیبیام با شرکت حملونقل دریایی Maersk توسعه داده شد. هدف اصلی این پلتفرم، دیجیتالسازی و همگامسازی اطلاعات تجاری و لجستیکی بین تمامی طرفهای زنجیره تأمین، شامل شرکتهای کشتیرانی و حملونقل دریایی، مأمورین و سازمانهای گمرکی، صاحبان کالا، تولیدکنندگان، شرکتهای حملونقل زمینی و انبارداریهاست.
پیش از توسعه پروژه تریدلنز، هر یک از این طرفها اطلاعات خود را بهصورت جداگانه و اغلب روی کاغذ یا سیستمهای دیجیتال متفاوت ثبت میکردند که این عدم هماهنگی باعث تأخیرهای طولانی در ترخیص کالا، خطاهای انسانی، افزایش هزینهها و نبود شفافیت میشد.
با پیادهسازی تریدلنز روی بلاک چین هایپرلجر فابریک (Hyperledger Fabric)، هر محموله اکنون یک دفترکل دیجیتال مشترک و غیرقابل تغییر دارد که تمام فعالیتها از بارگیری در بندر تا تحویل نهایی ثبت میشود. این ویژگیها باعث کاهش زمان پردازش اسناد و تشریفات گمرکی، کاهش خطاهای ناشی از عدم تطابق اطلاعات، امکان نظارت و ردیابی شفاف و لحظهای محمولهها در مسیر دریایی و زمینی و افزایش امنیت و اعتماد بین طرفهای مختلف زنجیره شده است. هماکنون تریدلنز میلیونها محموله در سطح جهانی را ردیابی میکند و بسیاری از خطوط کشتیرانی و شرکتهای لجستیکی بزرگ به این پلتفرم متصل شدهاند.
پلتفرم فود تراست؛ ابتکار شرکت آیبیام
شرکت آیبیام (IBM) پس از ۱۸ ماه آزمایش، پلتفرم فود تراست (Food Trust) را در سال ۲۰۱۸ بهصورت جهانی عرضه کرد. این سیستم باعث افزایش شفافیت، قابلیت رهگیری و کاهش ضایعات غذایی میشود و ردیابی منبع محصولات را از چند روز به چند ثانیه کاهش داده است.
امروزه این پلتفرم در شرکتهای مختلفی استفاده میشود. برای مثال، فروشگاه کرفور (Carrefour) با افزودن کد کیوآر به محصولات گوشتی مانند مرغ و خوک، به مشتریان اجازه میدهد مسیر کامل تولید تا عرضه محصول را ببینند. این شرکت قصد داد امکان رهگیری را در آینده کوتاه به دیگر محصولات خود نیز گسترش دهد.
شرکت والمارت در آمریکا نیز تمام تأمینکنندگان سبزیجات خود را به استفاده از این پلتفرم ملزم کرده تا رهگیری از مزرعه تا سفره تضمین شود. در گذشته، اگر یک محصول آلوده مانند کاهو در بازار پخش میشد، پیدا کردن منبع آن ممکن بود روزها یا حتی هفتهها طول بکشد. اما حالا با بلاک چین، منبع دقیق آلودگی تنها در چند ثانیه مشخص میشود.
استارباکس؛ رهگیری قهوه از مزرعه تا فنجان
استارباکس (Starbucks) با استفاده از بلاک چین، فرایند تأمین دانههای قهوه خود را از مزارع تا فنجان مشتری ردیابی میکند. این پلتفرم، تمامی مراحل کشت، برداشت، حمل و فرآوری دانههای قهوه را روی بلاکچین ثبت کرده و دادهها را بهصورت شفاف در دسترس مشتریان قرار میدهد. بهطور مثال، مصرفکننده میتواند بفهمد دانههای قهوه مورداستفاده در فنجان او از کدام مزرعه آمده و چه مراحل فرآوری روی آن انجام شده است.
این شفافیت باعث افزایش اعتماد مشتریان به برند میشود و به استارباکس اجازه میدهد تأمینکنندگان خود را به رعایت استانداردهای کیفی و محیطزیستی ملزم کند. علاوهبراین، این پروژه یک نمونه موفق از کاربرد بلاکچین در ردیابی زنجیره تأمین مواد غذایی با هدف ارتقای شفافیت و ایجاد حس اطمینان در مصرفکننده است.
گروه خودروسازی رنو؛ ابتکار ایبیام بلاک چین
گروه رنو (Renault Group) یکی از شرکتهایی است که از ابتکار IBM Blockchain استفاده میکند و با مهاجرت به این فضا، تمام مستندات و اطلاعات زنجیره تأمین خودروهای خود را دیجیتالی کرده و امکان اشتراکگذاری و ردیابی آنها را میان تأمینکنندگان و خردهفروشان فراهم کرده است. این پروژه شامل ثبت تمامی تراکنشها، سفارشها و اطلاعات مربوط به قطعات خودرو در یک دفترکل امن و غیرقابل تغییر است.
با این فناوری، رنو توانسته اعتماد میان شرکای زنجیره تأمین خود را افزایش دهد و فرایندهای مربوط به انطباق و گزارشدهی را سادهتر کند. این پروژه نمونهای عملی از کاربرد بلاک چین در صنعت خودروسازی و زنجیره تأمین آن است که به بهبود شفافیت، کاهش خطا و افزایش کارایی در کل زنجیره تأمین کمک میکند.
پلتفرم اوپناسسی؛ حمایت صندوق جهانی طبیعت
پلتفرم OpenSC که با حمایت صندوق جهانی طبیعت (WWF) توسعه داده شده، روی منابع غذایی پایدار و اخلاقی تمرکز دارد. این سیستم بهویژه برای محصولاتی مثل گوشت و غذاهای دریایی کاربرد دارد و به مشتریان اجازه میدهد بررسی کنند آیا خریدشان از مزارع و شیلات مسئولیتپذیر و پایدار انجام شده است یا خیر.
برای این کار، کافی است مشتری کد کیوآر محصول را اسکن کند تا اطلاعات مربوط به منشأ و استانداردهای زیستمحیطی محصول را ببیند. همین موضوع باعث میشود برندها برای جلب اعتماد مردم به سمت روشهای بهتر و مسئولانهتر در تولید و تأمین غذا حرکت کنند.
پلتفرم تریسیفایر؛ ابتکار آلمانیها در رهگیری مواد غذایی
تریسیفایر (Tracifier) یک استارتاپ آلمانی است که از بلاک چین برای ردیابی و تأیید اصالت محصولات غذایی استفاده میکند. این پلتفرم به شرکتها اجازه میدهد تا اطلاعات مربوط به منشاء، تاریخ تولید، استانداردهای ایمنی و بازرسیها را ثبت و بهصورت شفاف در دسترس مصرفکنندگان قرار دهند. این سیستم بهویژه در صنایع غذایی که نیاز به شفافیت و اعتماد بالا دارند، کاربرد دارد و به مصرفکنندگان این امکان را میدهد تا از سلامت و کیفیت محصولات اطمینان حاصل کنند.
چالشها و محدودیتهای بلاک چین در زنجیره تامین
کاربرد بلاک چین زنجیره تامین با وجود مزایای فراوان، با چالشها و محدودیتهایی نیز مواجه است. در ادامه، این چالشها را بررسی میکنیم.
نیاز به سختافزار و آموزش
هزینه بالای پیادهسازی، نیاز به سختافزار و نرمافزار مخصوص و آموزش کارکنان و شرکا میتواند مانع پذیرش سریع این فناوری شود.
انطباق با قوانین
استانداردسازی دادهها و همخوانی با قوانین حریم خصوصی و مقررات بینالمللی در استفاده از بلاکچین برای رهگیری مبدا تا مقصد محصولات پیچیدگی ایجاد میکند، زیرا دادههای ناقص یا ناسازگار عملکرد سیستم را کاهش داده و بهاشتراکگذاری اطلاعات را محدود میکنند.
مقیاسپذیری و محدودیتهای فنی
مشکل دیگر، مقیاسپذیری و محدودیتهای فنی است؛ ثبت هر تراکنش در تمام نودهای شبکه زمانبر و پرهزینه است و سرعت پردازش را کاهش میدهد. همچنین، با توجه به اینکه فناوری بلاک چین هنوز در حال تکامل است، هر خطای نرمافزاری یا حمله سایبری میتواند کل زنجیره را تحت تأثیر قرار دهد، بنابراین کسبوکارها باید با دقت و برنامهریزی مناسب وارد این حوزه شوند.
سؤالات متداول
چرا کاربرد بلاک چین در زنجیره تأمین اهمیت دارد؟
بلاک چین یک دفترکل دیجیتال غیرقابل تغییر است که همه تراکنشها و اطلاعات مربوط به کالاها را ثبت میکند. این فناوری در زنجیره تأمین، شفافیت، امنیت و قابلیت ردیابی دقیق محصولات را فراهم میکند و از تقلب و دستکاری دادهها جلوگیری میکند.
بلاک چین چگونه به کاهش کلاهبرداری و تقلب کمک میکند؟
اطلاعات ثبت شده در بلاک چین غیرقابل تغییر است و امکان دستکاری یا گزارش نادرست دادهها وجود ندارد، بنابراین فروش محصولات تقلبی یا دستکاری شده تقریباً غیرممکن میشود.
فناوری بلاک چین در لجستیک چه نقشی دارد؟
بلاک چین با قراردادهای هوشمند و دیجیتالی کردن اسناد مانند بارنامه و فاکتور، زمان پردازش و هزینههای اداری را کاهش میدهد و جریان نقدی شرکتها را بهبود میبخشد.
استارباکس چگونه از بلاک چین استفاده میکند؟
استارباکس مسیر دانههای قهوه از مزارع تا فنجان مشتری را ثبت میکند تا مشتری بداند محصول از کجا آمده و چه فرایندهایی روی آن انجام شده، این شفافیت باعث افزایش اعتماد به برند میشود.
چالشهای اصلی بلاک چین در زنجیره تأمین چیست؟
هزینه بالا، نیاز به سختافزار و نرمافزار ویژه، آموزش کارکنان، استانداردسازی دادهها، تطبیق با قوانین بینالمللی و محدودیتهای مقیاسپذیری از مهمترین چالشها هستند.
مزایای بلاک چین برای مصرفکننده چیست؟
مصرفکننده میتواند از کیفیت، اصالت و منابع پایدار محصولات اطمینان حاصل کند، انتخابهای آگاهانه داشته باشد و احتمال خرید کالای تقلبی یا بیکیفیت کاهش یابد.
جمعبندی
بلاک چین به کسبوکارها و مصرفکنندگان امکان میدهد مسیر کامل کالاها و مواد اولیه را با شفافیت و دقت بالا دنبال کنند. از مدیریت زنجیره تأمین مواد غذایی و دارویی گرفته تا صنایع خودروسازی و مد، این فناوری باعث افزایش اعتماد، کاهش خطا و بهبود کارایی میشود. اگرچه چالشهایی مانند هزینه پیادهسازی، استانداردسازی دادهها و محدودیتهای فناوری وجود دارد، نمونههای موفقی مانند والمارت (Walmart)، استارباکس (Starbucks)، تریدلنر (TradeLens) و شرکت خودروسازی رنو (Renault) نشان میدهند که بلاک چین میتواند تحول عظیمی در شفافیت و امنیت زنجیره تأمین ایجاد کند و آیندهای پایدار و قابل اعتماد برای صنایع مختلف رقم بزند.