کاربرد بلاک چین در امور خیریه یکی از مهمترین کاربردهای مهم این فناوری برای فعالیت‌های بشردوستانه است. سازمان‌های خیریه با هدف بهبود رفاه افراد نیازمند و حل مسائل اجتماعی و زیست‌محیطی فعالیت می‌کنند، اما با مشکلاتی مانند شفافیت کم و هزینه‌های بالا مواجه‌اند. تکنولوژی بلاک چین می‌تواند با شفاف‌سازی و افزایش امنیت و کارآمدی در این مسیر مفید باشد. البته چالش‌های مهمی مانند قوانین، حریم خصوصی و اعتبار پروژه‌ها نیز بر سر راه استفاده از فناوری بلاکچین در امور خیرخواهانه هستند.
در این مطلب، به‌طور مفصل درباره نحوه استفاده از بلاک چین در امور خیریه و مزایا و چالش‌ها آن صحبت کرده و همچنین به بررسی نهادها و سازمان‌هایی که از این فناوری برای تسهیل و مدیریت فعالیت‌های خیرخواهانه خود استفاده کرده‌اند، می‌پردازیم.
چالش‌های خیریه‌های سنتی
خیریه‌های سنتی با وجود اهداف خیرخواهانه، با چالش‌های متعددی مواجه هستند که می‌تواند اثربخشی آن‌ها را کاهش دهد، از جمله:
- شفافیت کم: اغلب اهداکنندگان به اطلاعات مالی دسترسی ندارند و نمی‌توانند مطمئن باشند پولشان دقیقاً به‌دست نیازمندان می‌رسد یا خیر. این کمبود شفافیت باعث می‌شود سوءاستفاده و کلاهبرداری اتفاق بیفتد و اعتماد عمومی کاهش پیدا کند.
- هزینه‌های بالای اداری و وجود واسطه‌ها: این معضل‌ها بخش زیادی از کمک‌ها را می‌بلعد و منابع واقعی که به‌دست افراد نیازمند می‌رسد، کاهش می‌یابد.
- مسیریابی دشوار: اهداکنندگان معمولاً نمی‌توانند مسیر کمک‌های خود را دنبال کنند و همین امر، باعث می‌شود اعتمادشان کمتر شود و تمایل به مشارکت مجدد کاهش پیدا کند.
نمونه‌هایی از کلاهبرداری و سوءاستفاده در بحران‌ها
بحران‌های جهانی، مانند همه‌گیری کووید-۱۹ یا جنگ‌ها، غالبا فرصت‌هایی برای سوءاستفاده و افزایش کلاهبرداری‌های خیریه ایجاد می‌کند.
به‌عنوان مثال، در دوران همه‌گیری کووید-۱۹، بیش از ۲۰۰ هزار وب‌سایت با کلیدواژه‌هایی مثل COVID یا Coronavirus ثبت شد که بسیاری از آن‌ها برای کلاهبرداری و جمع‌آوری کمک‌های جعلی ساخته شده بودند. همچنین در بریتانیا گزارش شد که افراد فرصت‌طلب از بحران اوکراین برای سوءاستفاده مالی از مردم استفاده کرده‌اند.
در بریتانیا، گزارش‌های کمیسیون امور خیریه این کشور تحت عنوان Casework and registrations data: April to June 2025، حاکی از آن است که در سال ۲۰۲۴، تعداد ۶۰۳ پرونده مرتبط با کلاهبرداری و ۹۹ پرونده مرتبط با جرایم سایبری در بخش خیریه‌ها ثبت شده است. این افزایش در پرونده‌ها، نشان‌دهنده نگرانی‌های فزاینده در مورد امنیت مالی و سایبری در سازمان‌های خیریه است.
چگونه بلاک چین مشکلات خیریه‌ها را حل می‌کند؟
بلاک چین با ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، به‌ویژه در حوزه قراردادهای هوشمند و شفافیت تراکنش‌ها، می‌تواند به‌طور مؤثری مشکلات موجود در سازمان‌های خیریه را حل کند. در ادامه، به بررسی کاربردهای عملی این فناوری در چهار حوزه کلیدی می‌پردازیم.
ویژگی‌های اصلی بلاک چین
- شفافیت: تمام تراکنش‌ها برای اعضای شبکه قابل مشاهده هستند و هر تغییر ثبت می‌شود، بنابراین سوءاستفاده و تقلب کاهش می‌یابد.
- امنیت: داده‌ها با رمزنگاری قوی محافظت می‌شوند و دسترسی غیرمجاز تقریبا غیرممکن است.
- تغییرناپذیری: پس از ثبت اطلاعات، امکان تغییر یا حذف آن وجود ندارد، بنابراین اعتماد به داده‌ها افزایش می‌یابد.
- غیرمتمرکز بودن: داده‌ها تنها در یک سرور مرکزی نگهداری نمی‌شوند بلکه در سراسر شبکه توزیع شده‌اند، که باعث
- کاهش وابستگی به واسطه‌ها و افزایش پایداری سیستم می‌شود.
این ویژگی‌ها، به‌خاطر فراهم‌کردن شفافیت، امکان پیگیری و اطمینان از تخصیص درست منابع، فناوری بلاک چین را به ابزاری ایده‌آل برای کاربرد در امور خیریه و مدیریت کمک‌ها تبدیل کرده‌اند.
استفاده از قراردادهای هوشمند برای تخصیص کمک‌ها
قراردادهای هوشمند، کدهای خوداجرایی هستند که بر اساس شرایط از پیش تعیین‌شده، تراکنش‌ها را انجام می‌دهند. با استفاده از این قراردادها، بلاک چین به سازمان‌های خیریه اجازه می‌دهد راهکارهایی متناسب با نیازها و اهداف خاص خود ایجاد کنند. با استفاده از این راهکارهای اختصاصی، سازمان‌ها می‌توانند فرایندهای خود را ساده‌تر کرده، شفافیت را افزایش دهند و در نهایت اعتماد اهداکنندگان و سایر ذینفعان را جلب کنند.
برای مثال، در پروژه GiveTrack که توسط بنیاد غیرانتفاعی بیت‌گیو (BitGive) راه‌اندازی شد، کمک‌های مالی به‌صورت شفاف و بر اساس قراردادهای هوشمند تخصیص می‌یابند. این سیستم به اهداکنندگان امکان می‌دهد تا این موضوع را که کمک‌هایشان چگونه و به کجا تخصیص یافته است، به‌صورت لحظه‌ای پیگیری کنند.
ثبت شفاف تراکنش‌ها و پیگیری مستقیم
بلاک چین با ایجاد یک دفتر کل توزیع‌شده و غیرقابل تغییر، امکان ثبت شفاف و دائمی تراکنش‌ها را فراهم می‌کند. در پروژه Building Blocks که توسط برنامه جهانی غذا (WFP) سازمان ملل اجرا شده است، از بلاک چین برای ثبت تراکنش‌های توزیع غذا به پناهندگان استفاده می‌شود. این سیستم به‌طور کامل شفاف است و تمامی ذینفعان می‌توانند از نحوه تخصیص منابع مطلع شوند.
حذف واسطه‌ها و کاهش هزینه‌های اداری
استفاده از بلاک چین می‌تواند با حذف واسطه‌ها و خودکارسازی فرایندها، هزینه‌های اداری را کاهش دهد. برای مثال، در پلتفرم Little Phil، با استفاده از بلاک چین، هزینه‌های اداری به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته و اهداکنندگان می‌توانند با اطمینان بیشتری کمک‌های خود را اهدا کنند.
افزایش اعتماد اهداکنندگان و مشارکت بیشتر
شفافیت و امنیت بالای بلاک چین موجب افزایش اعتماد اهداکنندگان به سازمان‌های خیریه می‌شود. مطالعات و تحقیقات زیادی منتشر شده که نشان داده استفاده از بلاک چین در سازمان‌های خیریه باعث افزایش اعتماد اهداکنندگان و در نتیجه مشارکت بیشتر آن‌ها می‌شود.
نمونه‌های واقعی و پروژه‌های موفق کاربرد بلاک چین در امور خیریه
سازمان‌های بین‌المللی و مؤسسات مختلف& از فناوری بلاک چین برای افزایش شفافیت، کاهش هزینه‌ها و بهبود کارایی در توزیع کمک‌ها بهره‌برداری کرده‌اند. در ادامه، به بررسی نمونه‌های واقعی و پروژه‌های موفق در زمینه کاربرد بلاک چین در امور خیریه می‌پردازیم:
مشارکت سازمان ملل و بنیاد خیریه بلاک چین
سازمان توسعه بین‌المللی سازمان ملل (UNDP) و بنیاد خیریه بلاک چین (Blockchain Charity Foundation)، در سال ۲۰۱۸ همکاری خود را آغاز کردند تا از فناوری بلاکچین در پروژه‌های بشردوستانه بهره‌برداری کنند. در این راستا، بنیاد خیریه بلاک چین، مبلغ ۱ میلیون دلار به سازمان توسعه بین‌المللی سازمان ملل اهدا کرد تا از این فناوری در پروژه‌های توسعه پایدار استفاده شود.
پروژه بیلدینگ بلاکس
برنامه جهانی غذا (WFP) با راه‌اندازی پروژه بیلدینگ بلاکس (Building Blocks)، از بلاک چین برای توزیع کمک‌های غذایی به پناهندگان در اردن استفاده می‌کند. این سیستم به‌منظور افزایش کارایی و جلوگیری از تکرار در توزیع کمک‌ها طراحی شده است. هدف این پروژه، افزایش کارایی در توزیع کمک‌ها، کاهش خطاها و تکرار در ثبت اطلاعات، کاهش نیاز به واسطه‌ها و سیستم‌های سنتی بانکی است.
در این برنامه:
- ابتدا هویت هر پناهنده و نیازهای او در بلاک چین ثبت می‌شود.
- سپس کمک‌های غذایی یا اعتبار دیجیتال به‌صورت امن و شفاف به حساب فرد منتقل می‌شوند.
- در مرحله بعد، فرد می‌تواند از این اعتبار در فروشگاه‌های مشخص‌شده خرید کند و برنامه جهانی غذا به‌صورت آنلاین و شفاف تراکنش‌ها را پیگیری می‌کند.
پلتفرم گیوترک
سازمان غیرانتفاعی (BitGive) با راه‌اندازی پلتفرم گیوترک (GiveTrack)، امکان ردیابی کمک‌های مالی به‌صورت لحظه‌ای را برای اهداکنندگان فراهم کرده است. هدف این پروژه، افزایش شفافیت و اعتماد اهداکنندگان، اطمینان از اینکه کمک‌ها دقیقاً به پروژه‌های مشخص شده می‌رسند و کاهش احتمال سوءاستفاده و اتلاف منابع است.
هنگامی‌که یک اهداکننده پولی به یک پروژه خیریه اختصاص می‌دهد، تراکنش او روی بلاک چین ثبت می‌شود و تغییرناپذیر است. هر مرحله از استفاده کمک‌ها از جمله خرید تجهیزات، خدمات یا تحویل کمک، به‌صورت آنلاین و قابل‌مشاهده برای اهداکننده ثبت می‌شود.
سازمان خیریه بین‌المللی هیفر
سازمان حیریه بین‌المللی هیفر (Heifer International)، یک سازمان غیرانتفاعی جهانی است که از کاربرد فناوری بلاک چین برای ارسال کمک‌های رمزارزی به کشاورزان در هندوراس استفاده می‌کند.
این همکاری از پلتفرم بلاک چین شرکت آی‌بی‌ام به‌نام IBM Food Trust بهره می‌برد که امکان ردیابی محصولات کشاورزی از مزرعه تا فروشگاه را فراهم می‌سازد؛ خریداران نهایی می‌توانند مسیر دقیق تأمین محصول را ببینند. این رویکرد باعث افزایش اعتماد اهداکنندگان و مشارکت بیشتر آن‌ها در پروژه‌های بشردوستانه می‌شود.
پروژه‌های یونیسف در حوزه بلاک چین
یونیسف (UNICEF) در سال ۲۰۱۹ با راه‌اندازی صندوق ارز دیجیتال، امکان دریافت کمک‌های مالی به‌صورت بیت کوین و اتریوم را فراهم کرد. این کمک‌ها برای تأمین فناوری‌های متن‌باز به‌منظور بهبود وضعیت کودکان و نوجوانان در سراسر جهان استفاده می‌شود.
کمک‌های رمزارزی به اوکراین
در پی جنگ در اوکراین، این کشور بیش از ۳۰ میلیون دلار کمک رمزارزی دریافت کرده است. این کمک‌ها از طریق پلتفرم‌هایی مانند The Giving Block و Endaomentبه سازمان‌های خیریه منتقل شده و در زمینه‌های مختلفی از جمله تأمین تجهیزات پزشکی و کمک به پناهندگان استفاده شده است.
مزایا و فرصت‌های استفاده از بلاک چین در امور خیریه
استفاده از بلاک چین در امور خیریه، فرصت‌های قابل توجهی فراهم می‌کند؛ این فناوری مدیریت کمک‌ها و ارزیابی اثرگذاری پروژه‌ها را به‌صورت دقیق و کارآمد تسهیل می‌کند. در ادامه، سه مزیت اصلی این فناوری را در حوزه امور خیریه بررسی می‌کنیم.
شفافیت و اعتماد بیشتر
یکی از مشکلات همیشگی خیریه‌ها، نداشتن شفافیت در نحوه مصرف کمک‌هاست که می‌تواند منجر به سوءتفاهم، کاهش اعتماد اهداکنندگان و حتی سوءاستفاده شود.
بلاکچین با ثبت دائمی و غیرقابل تغییر تمام تراکنش‌ها، امکان رصد کامل مسیر مالی کمک‌ها را فراهم می‌آورد. به‌این‌ترتیب، هر فرد اهداکننده می‌تواند ببیند که وجوه اختصاص‌یافته، به چه صورتی مصرف شده‌اند؛ از خرید تجهیزات و ارائه خدمات گرفته تا توزیع مستقیم به نیازمندان. این سطح از شفافیت نه‌تنها اعتماد اهداکنندگان را افزایش می‌دهد، بلکه مشارکت عمومی را نیز تشویق می‌کند.
دسترسی جهانی و مشارکت بدون محدودیت جغرافیایی
با استفاده از رمز ارزها و بلاک چین، اهداکنندگان در سراسر جهان می‌توانند بدون اینکه محدود به بانک‌ها یا کشورهای خاص باشند، به سازمان‌های خیریه مورد نظر خود کمک کنند. کمک‌های ارز دیجیتال به اوکراین در سال‌های اخیر نشان داد که بیش از ۳۰ میلیون دلار از سراسر جهان، بدون واسطه و محدودیت جغرافیایی به حساب سازمان‌های خیریه منتقل شد.
تسهیل مدیریت کمک‌ها و ارزیابی اثرگذاری
بلاک چین نه‌تنها شفافیت مالی را تضمین می‌کند، بلکه با بهره‌گیری از قراردادهای هوشمند، مدیریت منابع و تخصیص کمک‌ها را به‌صورت خودکار و دقیق امکان‌پذیر می‌سازد. درواقع، با ثبت تراکنش‌ها و پیگیری دقیق کمک‌ها، می‌تواند میزان اثرگذاری هر کمک را اندازه‌گیری کرده و به‌طور مؤثر منابع را بین نیازمندان توزیع کند. این قابلیت موجب می‌شود که خیریه‌ها بتوانند تصمیمات مدیریتی آگاهانه‌تری بگیرند و از هدررفت منابع جلوگیری کنند.
چالش‌ها و محدودیت‌های کاربرد بلاک چین در امور خیریه
بلاک چین می‌تواند شفافیت و پیگیری کمک‌های خیریه را به شکل چشمگیری افزایش دهد، اما در عمل، محدودیت‌ها و چالش‌های مهمی وجود دارد که باید به آن‌ها توجه کرد.
چارچوب‌های قانونی و مسائل نظارتی
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، نبود چارچوب قانونی مشخص برای فعالیت‌های خیرانه مبتنی بر بلاک چین است. در بسیاری از کشورها، قوانین در مورد پذیرش ارزهای دیجیتال به‌عنوان کمک مالی هنوز کامل نیست و سازمان‌های خیریه ممکن است با مشکلات قانونی مواجه شوند.
برای مثال، در ایالات متحده، اگر یک سازمان خیریه بیت کوین دریافت کند، باید مطابق با مقررات IRS گزارش مالی بدهد، اما بسیاری از سازمان‌ها هنوز با پیچیدگی‌های گزارش‌دهی و شفافیت مواجه‌اند.
حفظ حریم خصوصی و داده‌های اهداکنندگان
بلاکچین ذاتاً شفاف است و همه تراکنش‌ها در دفترکل عمومی ثبت می‌شوند. این ویژگی می‌تواند منجر به افشای اطلاعات شخصی اهداکنندگان شود، حتی اگر نام آن‌ها مستقیم ثبت نشود. سازمان‌ها باید روش‌هایی برای حفظ حریم خصوصی پیدا کنند. به عنوان مثال، یونیسف برای دریافت کمک‌های کریپتویی، از کیف پول‌هایی استفاده می‌کند که اطلاعات شخصی اهداکنندگان را محرمانه نگه می‌دارند تا هویت آن‌ها فاش نشود.
اعتبار و صحت پروژه‌ها
یکی دیگر از چالش‌ها، اطمینان از این است که کمک‌های مالی واقعاً به مقصد درست می‌رسند و پروژه‌ها معتبر هستند. نبود نظارت کافی می‌تواند باعث کلاهبرداری یا سوءاستفاده شود. برای مثال، پروژه‌هایی مانند «Save the Kids» که به‌عنوان یک توکن خیریه معرفی شده بود، در واقع یک طرح پامپ و دامپ کلاهبرداری بود که توسط برخی از اینفلوئنسرها برای سود شخصی استفاده شد. این گونه پروژه‌ها باعث از دست رفتن اعتماد عمومی به رمزارزها در امور خیریه شده‌اند.
چشم‌انداز آینده کاربرد بلاک چین در امور خیریه
با توجه به رشد سریع فناوری بلاک چین و افزایش استقبال از ارزهای دیجیتال، انتظار می‌رود این فناوری نقش پررنگ‌تری در امور خیریه پیدا کند. استفاده از بلاک چین می‌تواند شفافیت، اعتماد و کارایی کمک‌های مالی را به شکل چشمگیری افزایش دهد، اما برای رسیدن به این هدف، توسعه و بهینه‌سازی راهکارها ضروری است.
در آینده، بسیاری از سازمان‌های خیریه بزرگ جهان ممکن است تراکنش‌های خود را به‌طور کامل یا بخشی از آن‌ها را روی بلاکچین انجام دهند تا اطمینان دهند کمک‌ها دقیقاً به مقصد می‌رسند و اهداکنندگان می‌توانند مسیر پول خود را دنبال کنند.
راهکارهای بهینه‌سازی و توسعه فناوری
برای اینکه بلاکچین بتواند به‌طور مؤثر در خیریه‌ها کاربرد داشته باشد، لازم است روی مسائل زیر کار شود:
- بهبود مقیاس‌پذیری و سرعت تراکنش‌ها تا کمک‌ها سریع‌تر به مقصد برسند.
- افزایش امنیت و حفظ حریم خصوصی تا اطلاعات اهداکنندگان و پروژه‌ها محفوظ بماند.
- پیاده‌سازی استانداردهای اعتبارسنجی برای تضمین صحت و مشروعیت پروژه‌های خیریه.
به‌عنوان مصداق موارد بالا، می‌توان برخی از استارتاپ‌های بلاک چینی در حوزه خیریه مانند ایدچین (AidChain) را نام برد که از ترکیب بلاک چین با قراردادهای هوشمند برای پیگیری خودکار کمک‌ها استفاده کرده و مسیر اهدا کمک و دریافت آن را هموارتر کرده‌اند.
سؤالات متداول
کاربرد بلاک چین در امور خیریه چیست؟
بلاک چین یک فناوری دفترکل توزیع‌شده است که تراکنش‌ها را به‌صورت شفاف، امن و تغییرناپذیر ثبت می‌کند. وقتی این فناوری وارد حوزه خیریه می‌شود، کمک‌های مالی و نحوه خرج‌شدن آن‌ها دیگر پشت‌پرده باقی نمی‌مانند. اهداکننده می‌تواند مطمئن باشد که کمکش دقیقاً همان جایی که وعده داده شده، هزینه شده است.
چرا خیریه‌ها به بلاک چین نیاز دارند؟
خیریه‌ها معمولاً با چالش‌هایی مانند کمبود شفافیت، سوءاستفاده احتمالی از کمک‌ها، هزینه‌های بالا و ازدست‌رفتن اعتماد عمومی روبه‌رو هستند. ازآنجاکه در بلاک چین هر تراکنش قابل ردیابی است و هیچ نهادی نمی‌تواند آن را تغییر دهد یا دستکاری کند، این فناوری می‌تواند این مشکلات را حل کند.
آیا استفاده از بلاک چین در خیریه قانونی است؟
در بسیاری از کشورها، استفاده از بلاک چین و ارزهای دیجیتال در خیریه‌ها قانونی است، اما چارچوب‌ها و قوانین دقیق در حال شکل‌گیری هستند. بعضی کشورها مانند سوئیس، آمریکا و بخش‌هایی از اروپا از این روش استقبال کرده‌اند، اما در برخی نقاط جهان هنوز مقررات مشخصی وجود ندارد.
چه راهکارهایی برای بهبود استفاده از بلاک چین در خیریه‌ها وجود دارد؟
برای بهبود اثرگذاری کاربرد بلاک چین در خیریه‌ها، باید قوانین شفاف وضع شود، پلتفرم‌های ساده و کاربرپسند طراحی شوند و هم‌زمان، شفافیت و حریم خصوصی رعایت گردد و با آموزش کارکنان و استفاده از قراردادهای هوشمند، مدیریت منابع دقیق‌تر و مؤثرتر انجام شود.
آیا بلاک چین هزینه‌های خیریه‌ها را کاهش می‌دهد؟
بله. چون بلاک چین واسطه‌های مالی را حذف می‌کند و تراکنش‌ها را مستقیم و سریع انجام می‌دهد. این یعنی خیریه‌ها مجبور نیستند هزینه‌های بالای بانکی یا کارمزدی بپردازند. همچنین فرآیندهای اداری که معمولاً وقت و هزینه زیادی می‌گیرند، روی بلاک چین به‌طور خودکار انجام می‌شوند.
جمع‌بندی
فناوری بلاک چین می‌تواند کمک‌های خیریه را شفاف، امن و قابل ردیابی کند و اعتماد اهداکنندگان را افزایش دهد. با بلاک چین، خیریه‌ها می‌توانند هزینه‌های اداری و واسطه‌ها را کاهش دهند، تراکنش‌ها را آنلاین و لحظه‌ای پیگیری کنند و سوءاستفاده را به حداقل برسانند. نمونه‌های موفق کاربرد بلاک چین در امور خیریه و فعالیت‌های بشردوستانه شامل پروژه بیلدینگ بلاکس (Building Blocks)، گیوترک (GiveTrack) و ایدچین (AidChain) هستند که با استفاده از قراردادهای هوشمند و دفترکل غیرمتمرکز، تخصیص کمک‌ها را ساده و شفاف کرده‌اند.
