مدتی است که کاربرد بلاک چین در مدیریت بهتر سوابق پزشکی، زنجیره تأمین دارو و نتایج آزمایش‌های بالینی در حال آزمایش است. ارزش بازار بلاک چین در این حوزه در سال ۲۰۲۴ حدود ۸۳۱ میلیون دلار بود. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۴ این رقم به بیش از ۱۷۸ میلیارد دلار برسد. آمریکا در به‌کارگیری این فناوری از دیگر کشورها جلوتر است.
در این مطلب ضمن بررسی مزایا و چالش‌های استفاده از فناوری بلاکچین در حوزه سلامت و پزشکی، انواع کاربردهای این تکنولوژی و همچنین شرکت‌های پیشرو در حوزه‌های مختلف این صنعت را بررسی می‌کنیم.
مزایای استفاده از بلاک چین در حوزه سلامت و پزشکی
فناوری بلاک چین در پزشکی با ایجاد یک سیستم غیرمتمرکز، شفاف و غیرقابل‌تغییر برای ذخیره و تبادل داده‌های سلامت، مزایای قابل‌توجهی به همراه دارد. از جمله مهمترین مزایای این فناوری در حوزه سلامت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
حفاظت از داده‌ها
فناوری بلاکچین می‌تواند با رمزنگاری اطلاعات، از حریم خصوصی بیماران محافظت کرده و امکان دسترسی یکپارچه پزشکان به سوابق درمانی را فراهم سازد.
جلوگیری از جعل نسخه
همچنین درصورتی‌که بلاکچین در حوزه دارو نیز به‌کار گرفته شود، می‌تواند با حذف واسطه‌ها و جلوگیری از جعل نسخه و دارو، هزینه‌ها را کاهش و ایمنی بیماران را افزایش می‌دهد.
ساده‌سازی فرایندهای بیمه
بلاک چین در بیمه هم کاربردی است و می‌تواند فرایندهای بیمه و تأیید هویت را نیز ساده‌تر کند و دسترسی پژوهشگران به داده‌های معتبر (به‌صورت ناشناس) را تسهیل کرده و در نتیجه به پیشرفت تحقیقات پزشکی هم کمک کند.
کاربردهای مدرن بلاک چین در حوزه پزشکی و سلامت
در ادامه، برخی از کاربردهای بلاک چین در حوزه مراقبت‌های بهداشتی را گردآوری کرده‌ایم.
مدیریت داده‌های بیمار: ایمن‌سازی پرونده‌های سلامت الکترونیکی
یکی از اولین و مهمترین کاربردهای بلاک چین در حوزه پزشکی و سلامت، در عملیات مراقبت‌های بهداشتی، سیستم‌های کارآمد ثبت الکترونیکی اطلاعات برای انتقال و مدیریت داده‌های بیمار است.
پلتفرم AKIRI
پلتفرم Akiri یک راه‌حل نوآورانه برای صنعت سلامت است که به سازمان‌ها اجازه می‌دهد سوابق بیماران را بدون ذخیره‌سازی مستقیم اطلاعات حساس، به‌صورت ایمن به اشتراک بگذارند. این پلتفرم که به‌صورت «شبکه به‌عنوان سرویس» ارائه می‌شود، با بهره‌گیری از فناوری بلاک چین، هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، دقت و سرعت بررسی داده‌های پزشکی را بالا می‌برد و هم‌زمان به قوانین سخت‌گیرانه حفظ حریم خصوصی پایبند می‌ماند.
این پلتفرم فعلاً در حال استفاده توسط سازمان‌هایی مانند انجمن پزشکی آمریکا (AMA) و همکاری‌هایی با شرکت‌هایی نظیر Celgene است و توجه مثبت بسیاری از سازمان‌های فعال در حوزه سلامت را جلب کرده است
مدیریت زنجیره تأمین دارو: تضمین اصالت
با افزایش نگرانی‌ها در مورد داروهای تقلبی و نیاز به فرایندهای شفاف زنجیره تأمین، شرکت‌ها می‌توانند از بلاک چین در مراقبت‌های بهداشتی برای ردیابی اصالت و مسیر داروها از تولید تا تحویل استفاده کنند. این راه‌حل‌ها که اغلب با الگوریتم‌های هوش مصنوعی پزشکی همراه هستند، مجموعه داده‌های گسترده‌ای را برای یافتن الگوها و پیش‌بینی پاسخ‌های بیمار بررسی می‌کنند و توسعه دارو را سرعت می‌بخشند.
در برخی موارد، چت‌بات‌ها به بیماران کمک می‌کنند تا در فرایند آزمایش، پاسخ به سؤالات و راهنمایی آنها در مراحل رضایت و اشتراک‌گذاری داده‌ها، حرکت کنند.
بیشتر بخوانید: ارائه یک گواهی بلاک چین برای محافظت از مصرف‌کنندگان در برابر خطرات ویروس کووید ۱۹
پروژه MediLedger
پروژه MediLedger یکی از نمونه‌های موفق کاربرد بلاک چین در مدیریت زنجیره تأمین دارو در حوزه پزشکی و سلامت است. این پروژه که با همکاری شرکت‌های بزرگی مانند فایزر (Pfizer)، جین‌تک (Genentech) و گیلید (Gilead) در آمریکا اجرا شده، با هدف ردیابی کامل داروها از تولید تا مصرف طراحی شده است. در این سیستم، هر دارو دارای یک شناسه یکتا (UID) است که در بلاک چین ثبت شده و در هر مرحله از زنجیره تأمین (تولید، حمل‌ونقل، انبار، داروخانه) قابل رهگیری است.
ثبت دقیق و شفاف نتایج آزمایش‌های بالینی اهمیت زیادی دارد و باعث افزایش اعتماد به داده‌ها می‌شود. برای رسیدن به این هدف، لازم است که فرایند اشتراک‌گذاری اطلاعات بین مراکز مختلف درمانی و پژوهشی به صورت هماهنگ و یکپارچه انجام شود تا همه دست‌اندرکاران بتوانند به داده‌های درست و قابل اطمینان دسترسی داشته باشند. این کار به بهبود کیفیت تحقیقات و درمان‌ها کمک می‌کند و از اشتباهات و تقلب جلوگیری می‌کند.
پلتفرم Embleema
به عنوان مثال، پلتفرم Embleema از بلاک چین برای ذخیره و اشتراک‌گذاری ایمن داده‌های نهایی آزمایش استفاده می‌کند و به بیماران اجازه می‌دهد تا به صورت دیجیتالی برای شرکت در آزمایش‌ها رضایت دهند و در عین حال داده‌های پزشکی خود را ایمن نگه دارند.
شرکت Boehringer Ingelheim
شرکت داروسازی Boehringer Ingelheim در کانادا با همکاری IBM پروژه‌ای آزمایشی را اجرا کرده است تا داده‌های آزمایش‌ها و تحقیقات بالینی را روی بلاک چین ثبت کند. این مورد، یکی از مهمترین مزایای کاربرد بلاک چین در حوزه پزشکی و سلامت محسوب می‌شود.
هدف این پروژه، اطمینان از دقت، شفافیت و عدم تغییر در نتایج کارآزمایی‌های بالینی بود. با ثبت همه اطلاعات روی بلاک چین، نهادهای نظارتی، پژوهشگران و سرمایه‌گذاران می‌توانند به صورت شفاف روند مطالعات را دنبال کنند و مطمئن باشند هیچ داده‌ای حذف یا دستکاری نشده است. این پروژه به‌عنوان یکی از نخستین کاربردهای واقعی بلاک چین در حوزه شفافیت کارآزمایی بالینی (Clinical Trial Transparency) شناخته می‌شود و الگویی برای بسیاری از شرکت‌های دارویی دیگر است.
پروژه Triall
ترایل (Triall) پروژه‌ای مبتنی بر بلاک چین که با هدف ثبت، ردیابی و اعتبارسنجی داده‌های تحقیقات بالینی راه‌اندازی شده است. پروژه ترایل با دانشگاه‌های پزشکی اروپا همکاری دارد و از فناوری بلاک چین برای اعتبارسنجی پروتکل‌ها، ثبت تغییرات و دسترسی شفاف محققان استفاده می‌کند.
پلتفرم ClinTex CTi
ClinTex یک پلتفرم مبتنی بر بلاک چین است که برای بهبود مدیریت آزمایش‌های بالینی طراحی شده است. این پلتفرم با کمک داده‌های توزیع‌شده، مشکلات را در لحظه شناسایی می‌کند. هدف آن کاهش هزینه‌ها و تأخیرها و افزایش شفافیت برای شرکت‌های دارویی، ناظران و سازمان‌های قانون‌گذار است.
بیمه پزشکی و صدور صورتحساب: تشخیص خودکار ادعاها و کلاهبرداری
بلاک چین پردازش ادعاها و تشخیص فعالیت‌های کلاهبرداری را خودکار می‌کند و به دقت بیشتر در صدور صورتحساب کمک می‌کند. استفاده از قراردادهای هوشمند امکان تسویه خودکار ادعاها را پس از برآورده شدن شرایط از پیش تعریف شده فراهم می‌کند.
شرکت Hashed Health
شرکت Hashed Health با خودکارسازی وظایف اداری از طریق بلاکچین، زمان و هزینه مرتبط با ادعاهای بیمه را کاهش می‌دهد. در اینجا، از هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی برای شناسایی خطاهای صورتحساب و کلاهبرداری در زمان واقعی استفاده می‌شود که به ایجاد یک استراتژی پیشگیرانه در مشاغل پزشکی کمک می‌کند.
پروژه B3i
پروژه B3i با همکاری شرکت‌های بزرگ بیمه از جمله Allianz و Munich Re راه‌اندازی شده است. این پروژه از کاربرد فناوری بلاک چین برای ساده‌سازی و خودکارسازی مراحل رسیدگی به بیمه‌نامه‌های پزشکی و سلامت بهره می‌برد.
در این سیستم، همه اطلاعات مربوط به صدور، بررسی و تأیید اسناد درمانی به‌صورت شفاف و غیرقابل‌تغییر روی بلاک چین ذخیره می‌شود. این شفافیت باعث می‌شود موارد تقلب سریع‌تر شناسایی شوند. همچنین، هزینه‌ها کمتر می‌شود و زمان رسیدگی به پرونده‌های بیمه‌ای به‌شکل قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند.
شخصی‌سازی درمان
در حوزه مراقبت‌های بهداشتی، شخصی‌سازی درمان با کمک بلاک چین اهمیت زیادی دارد. بلاک چین می‌تواند داده‌های بیمار را با دقت جمع‌آوری و پردازش کند تا درمان مناسب هر فرد مشخص شود. این داده‌ها شامل اطلاعات ژنتیکی، سابقه پزشکی و سبک زندگی افراد هستند و به ایجاد برنامه‌های درمانی مؤثر کمک می‌کنند.
پلتفرم Patientory
پلتفرم Patientory در آمریکا یک نمونه از کاربرد شخصی‌سازی درمان با کمک بلاک در حوزه پزشکی و سلامت است. این پلتفرم اطلاعات حساس بیماران، مثل داده‌های ژنتیکی، را به‌صورت ایمن مدیریت می‌کند. در برخی بیمارستان‌ها مانند کلینیک مایو (Mayo clinic)، حتی کیوسک‌های سلامت وجود دارد که بیماران می‌توانند سوابق درمانی خود را مشاهده کرده و با به‌روزرسانی آنها، برنامه‌های درمانی دقیق‌تری را دریافت کنند.
نظارت از راه دور بر بیمار: ایمن‌سازی دستگاه‌های اینترنت اشیا
در حوزه سلامت، استفاده هم‌زمان از فناوری اینترنت اشیا (IoT) و بلاک چین به شکل گسترده‌ای در حال رشد است. بیمارستان‌ها از دستگاه‌های پوشیدنی مانند ساعت‌های هوشمند و ابزارهای پایش از راه دور استفاده می‌کنند تا اطلاعات سلامت بیماران را به‌طور مداوم دریافت و بررسی کنند.
اما با افزایش تعداد این دستگاه‌ها، احتمال حملات سایبری هم بیشتر شده است. یکی از این تهدیدها، حمله دیداس (DDoS) است که می‌تواند سیستم‌ها را از کار بیندازد و خدمات پزشکی را مختل کند. به همین دلیل، استفاده از بلاک چین برای محافظت از این اطلاعات و دستگاه‌ها اهمیت زیادی پیدا کرده است.
شرکت Chronicled
یکی از نمونه‌های واقعی، پروژه‌های شرکت Chronicled در ایالات متحده است که با استفاده از فناوری بلاک چین، داده‌های جمع‌آوری‌شده از دستگاه‌های پوشیدنی پزشکی مانند دستبندهای پایش ضربان قلب و فشار خون را در یک شبکه امن ذخیره می‌کند. این داده‌ها مستقیماً از طریق اینترنت اشیا (IoT) به پرونده سلامت بیمار منتقل می‌شوند و به پزشک امکان می‌دهند از راه دور وضعیت بیمار را لحظه‌به‌لحظه و بدون خطر تغییر یا دستکاری داده‌ها نظارت کند.
شرکت Healthereum
شرکت Healthereum از فناوری بلاک چین استفاده می‌کند تا مطمئن شود داده‌هایی که از بیماران در خانه جمع‌آوری می‌شود، دقیق و قابل‌اعتماد هستند. این داده‌ها از طریق دستگاه‌هایی مثل مانیتور قند خون و دستگاه تنفس مصنوعی خانگی ثبت می‌شوند. بلاک چین با ایجاد یک زنجیره غیرقابل تغییر از اطلاعات، جلوی هک یا دستکاری را می‌گیرد.
شرکت Medtronic
شرکت Medtronic هم دستگاه‌های اینترنت اشیا را برای نظارت از راه دور روی بیماران قلبی به کار گرفته است. در این روش، داده‌های بیماران به‌طور امن روی بلاک چین ذخیره و بین پزشک‌ها و مراکز درمانی به اشتراک گذاشته می‌شود. برای نمونه، کلینیک کلیولند از این فناوری برای بررسی مداوم وضعیت بیماران قلبی استفاده می‌کند و اطلاعات لحظه‌ای دریافت می‌کند که می‌تواند برای پیش‌بینی مشکلات قلبی مفید باشد.
ارزش بازار بلاک چین در حوزه پزشکی
بلاک چین با قراردادهای هوشمند، هزینه‌ها را کاهش می‌دهد و با خودکارسازی فرایندها در صورت برآورده شدن شرایط خاص، اعتبار تراکنش‌ها را تضمین می‌کند.
کاربرد بلاک چین در حوزه پزشکی و سلامت باعث شده ارزش این بازار در سال ۲۰۲۴، به حدود ۸۳۱.۵۴ میلیون دلار برسد و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۴، این ارزش به ۱۷۸.۹۱ میلیارد دلار افزایش یابد.
ایالات متحده که بیشترین سهم بازار را در سال ۲۰۲۴ در اختیار داشت، شاهد پذیرش گسترده پرونده الکترونیکی سلامت و نیاز روزافزون به مدیریت ایمن داده‌های بیمار است.
چالش‌های پیاده‌سازی بلاک چین در حوزه سلامت
کاربرد بلاک چین در حوزه سلامت و پزشکی مزایای زیادی دارد، اما اجرای آن با چالش‌هایی از جمله دشواری حفظ حریم خصوصی داده‌ها، ناهماهنگی میان سیستم‌ها، نبود استانداردهای یکپارچه و تمرکزگرایی اشاره کرد.
محرمانگی و حریم خصوصی
در بلاک چین‌های عمومی، همه می‌توانند داده‌ها را ببینند، اما اطلاعات پزشکی باید محرمانه بماند و با مقرراتی مانند HIPAA سازگار باشد. راه‌حل این مشکل استفاده از فناوری‌های رمزنگاری پیشرفته مانند اثبات دانش صفر (zero-knowledge proofs) در بلاک چین‌های خصوصی است. همچنین، پلتفرم‌های کم‌کدنویسی (low-code) می‌توانند در توسعه سریع‌تر راهکارهای سفارشی کمک کنند.
ناهماهنگی میان سیستم‌ها
ازآنجاکه هر نهاد درمانی سیستم مخصوص خود را دارد، ایجاد ارتباط بین این سیستم‌ها برای تبادل مؤثر داده‌ها بسیار مهم است. راهکارهایی مانند طراحی استانداردهای مشترک و پلتفرم‌های قابل تعامل می‌توانند این مشکل را کاهش دهند.
سؤالات متداول
مهمترین فایده بلاک چین در مدیریت اطلاعات پزشکی چیست؟
اطلاعات بیماران بهتر محافظت می‌شود و دسترسی به آن آسان‌تر می‌شود.
کاربرد بلاک چین در زنجیره تأمین دارو چیست؟
بلاک چین مسیر داروها را ردیابی می‌کند تا از اصل بودن آنها مطمئن شویم.
آیا تابه‌حال در پزشکی ایران از بلاک چین استفاده شده است؟
در ایران هم پژوهش‌ها و تحقیقاتی برای به‌کارگیری بلاک چین در پزشکی انجام می‌شود اما به طور عملی هنوز چیزی پیاده نشده است.
ارزش بازار بلاک چین در حوزه سلامت چقدر است؟
در سال ۲۰۲۴، حدود ۸۳۱ میلیون دلار است و تا ۲۰۳۴ خیلی بیشتر می‌شود.
آمریکا در استفاده از بلاکچین در سلامت چه وضعیتی دارد؟
آمریکا بیشترین پروژه‌ها و بیشترین سهم بازار را در این حوزه دارد و پیشتاز این فناوری است.
جمع‌بندی
بلاک چین با فراهم کردن بستری امن، شفاف و غیرقابل‌تغییر، تحول بزرگی در حوزه سلامت ایجاد کرده است. این فناوری می‌تواند در حوزه پزشکی و سلامت برای مدیریت سوابق بیماران، زنجیره تأمین دارو، آزمایش‌های بالینی، بیمه، و درمان‌های شخصی کاربرد داشته باشد و آنها را دقیق‌تر، سریع‌تر و ایمن‌تر کند.
پروژه‌های موفقی در کشورهای پیشرفته، به‌ویژه آمریکا، در حال اجرا هستند که نشان‌دهنده آینده روشن این فناوری در پزشکی است. هرچند چالش‌هایی مانند حفظ حریم خصوصی و ناهماهنگی سیستم‌ها وجود دارد، اما با استفاده از راه‌حل‌هایی مثل بلاک چین‌های خصوصی، رمزنگاری پیشرفته و پلتفرم‌های استاندارد، می‌توان این موانع را برطرف کرد.
