آیا بیت کوین می‌تواند جایگزین سیستم مالی جهانی شود؟

ارزهای دیجیتال یک پیشرفت شگفت‌انگیز در حوزه فناوری قلمداد می‌شوند اما اگر بیت کوین می‌خواهد جایگزین سیستم مالی جهانی شود یا هم‌ردیف آن قرار گیرد هنوز راه درازی باید طی کند.

ارزجو :  بیت کوین یک ارز دیجیتال محسوب می‌شود. می‌توانید از بیت کوین همانند دیگر واحدهای پولی برای خرید از جاهایی نظیر وب‌سایت اووراستاک Overstock.com استفاده کنید یا آن را نزد خود نگه ‌دارید به امید اینکه ارزشش در آینده افزایش می‌یابد. برخلاف ارزهای سنتی که به دولت‌ها و بانک‌های مرکزی وابسته هستند، بیت کوین تحت کنترل هیچ نهاد واحدی نیست.

برعکس، بیت کوین تحت نظارت شبکه‌های متشکل از افراد داوطلبی است که یک نرم‌افزار تخصصی را بر روی رایانه‌های خود اجرا می‌کنند. تا وقتی این نرم‌افزار در حال اجرا باشد، بیت کوین نیز به کار خود ادامه می‌دهد، زیرا هر آنچه در راستای کارکرد بیت کوین مورد نیاز است در یک دفتر کل توزیع شده موسوم به بلاک چین ذخیره شده است. بیت کوین اگرچه دیجیتال است اما یک ارز کمیاب محسوب می‌شود.

پروپاقرص‌ترین طرفداران بیت کوین معتقدند که رویکرد غیرمتمرکز و رمزنگاری شده آن در قبال واحدهای پولی می‌تواند مجموعه‌ای از مزایا به همراه داشته باشد. این مزایا عبارتند از: کاستن از توانایی بانک‌های مرکزی جهت صدمه زدن به اقتصادها از طریق چاپ بیش از حد پول؛ حذف کلاهبرداری از طریق کارت‌های اعتباری؛ مشارکت دادن توده‌های مردمی که به بانک دسترسی ندارند در اقتصاد مدرن؛ ایجاد یک مکان امن و ایمن برای مردم در اقتصادهای متزلزل جهت نگهداری پول خود؛ و انتقال آسان و ارزان مبالغ مالی. اما بیت کوین هنوز این اهداف را محقق نکرده است. منتقدان بر این باورند که بیت کوین شاید هیچ‌گاه به این ایده‌های اغراق‌آمیز رنگ واقعیت نبخشد.

هر بار که بیت کوین ارسال یا دریافت می‌کنید، نرم‌افزار Bitcoin شما، موسوم به «کیف پول»، معامله را در بلاک چین ثبت می‌کند. بلاک چین بر روی حدود ۲۰۰ هزار رایانه که نرم‌افزار Bitcoin را اجرا می‌کنند توزیع یافته است. اگر کسی تلاش کند دفتر کل را دستکاری کند تا تعدادهای بیت کوین خود را بیش از آنچه که هست نشان دهد، بقیه متوجه این موضوع خواهند شد، زیرا این امر با دیگر نسخه‌های بلاک چین همخوانی ندارد.

کسانی که منابع محاسباتی خود را جهت پردازش معاملات بیت کوین به کار می‌گیرند در ازای آن بیت کوین دریافت می‌کنند، البته در صورتی که اولین نفری باشند که پازل‌های رمزنگاری شده دشوار و پیچیده را در قالب فرآیند موسوم به «استخراج» تکمیل می‌کنند. بیت کوین‌های جدید به صورت خودکار توسط نرم‌افزار خلق می‌شوند و به کسانی که در مسابقه تکمیل این پازل‌ها برنده شده‌اند، اعطا می‌شوند. تعداد بیت کوین‌های اعطا شده تا ماه فوریه ۲۰۱۸ برابر با ۵/۱۲ میلیون عدد بوده است. این ارز دیجیتال به گونه‌ای طراحی شده که در نهایت ۲۱ میلیون بیت کوین خلق خواهد شد.

کسانی که معاملات را پردازش می‌کنند همچنین می‌توانند حق‌العمل دریافت کنند؛ حق‌العمل‌ها انتخابی هستند و توسط فرد معامله‌کننده تعیین می‌شوند. هرچه که حق‌العمل بیشتر باشد، معامله احتمالاً سریع‌تر انجام خواهد شد. این سیستم تعداد بیت کوین‌ها را محدود نگاه می‌دارد و در عین حال به کسانی که بر روی زیرساخت‌های مورد نیاز جهت تداوم فعالیت این سیستم پرداخت جهانی سرمایه‌گذاری می‌کنند، پاداش می‌دهد. اما فرآیند استخراج یک ایراد بزرگ دارد: این فرآیند حجم عظیمی برق مصرف می‌کند.

Bitcoin سرمایه‌گذاران بیشتر و بیشتری را جذب خود می‌کند. در سال ۲۰۱۸، مؤسسه گلدمن ساکس (Goldman Sachs) فاش ساخت که قصد دارد یک بخش داد و ستد بیت کوین راه‌اندازی کند. بورس سهام نیویورک نیز ظاهراً در نظر دارد یک پلتفرم داد و ستد بیت کوین ایجاد کند. اما استقبال از این ارز دیجیتال با مجموعه‌ای از رسوایی‌ها، سرقت‌های فناورانه، و مناقشه بر سر طراحی نرم‌افزار همراه بوده است.

این موارد همگی نشان می‌دهند که چرا مقررات مالی در وهله اول وضع شده‌اند. جامعه فعالان بیت کوین بسیاری از مشکلات بغرنج در حوزه فناوری را حل‌وفصل نموده است. اما تبدیل بیت کوین به جایگزینی برای سیستم مالی جهانی یا حتی هم‌ردیف ساختن آن با چنین سیستمی نیازمند چیزی فراتر از یک فناوری فوق‌العاده است.

تاریخچه بیت کوین

روز هالووین سال ۲۰۰۸ میلادی، فردی موسوم به «ساتوشی ناکاموتو» یک ایمیل برای فهرستی از دریافت‌کنندگان ایمیل درباره رمزنگاری ارسال کرد. ایمیل مذکور حاوی لینک یک مقاله درباره ارز قابل معامله میان همنوع با همنوع بود. مقاله مذکور سروصدای چندانی به پا نکرد. ناکاموتو در محافل حوزه رمزنگاری نام شناخته شده‌ای نبود و دیگر کارشناسان رمزنگاری نیز طرح‌های مشابهی را قبلاً پیشنهاد کرده بودند. با این حال، دو ماه بعد، ناکاموتو از انتشار نرم‌افزار بیت کوین خبر داد و ثابت کرد که چنین چیزی فراتر از یک ایده است. هرکسی قادر بود نرم‌افزار را دانلود کرده و از آن استفاده کند. مردم همین کار را هم کردند.

طی روزهای اول، بیت کوین تقریباً به طور کامل توسط افراد علاقه‌مند به رمزنگاری استفاده می‌شد. قیمت هر بیت کوین آن روزها کمتر از یک پنی بود. اما این ایده به صورت تدریجی و آهسته آهسته گرفت. بیت کوین به دنبال بحران مالی سال ۲۰۰۸ پای به عرصه وجود گذاشت. در آن مقطع، بسیاری از مردم ــ به ویژه طرفداران بازار آزاد ــ نگران آن بودند که تلاش بانک مرکزی آمریکا جهت افزایش عرضه پول ممکن است موجب تورم افسارگسیخته شود.

ناکاموتو قبل از آنکه بیت کوین توجهات را به طور گسترده به خود جلب کند از عرصه اینترنت ناپدید شد. او در ماه دسامبر ۲۰۱۰ کنترل پروژه را به دست فردی به نام گاوین آندرسن (Gavin Andresen) سپرد و دیگر در انجمن‌های عمومی درباره بیت کوین مطلبی ارسال نکرد. تا به امروز، هویت ناکاموتو همچنان ناشناخته مانده است.

هیچکس نمی‌داند خالق بیت کوین چه کسی است. البته چند نفری در معرض سوءظن قرار دارند.

مدت زمان کوتاهی پس از این انتقال، ارزش بیت کوین در ماه فوریه ۲۰۱۱ به ۱ دلار رسید. قیمت آن سپس در ماه ژوئیه ۲۰۱۱ به دنبال گزارش گاکر (Gawker) درباره بازار سیاه جاده ابریشم (Silk Road) به ۶۰/۲۹ دلار جهش پیدا کرد. در وب‌سایت جاده ابریشم، کاربران قادر بودند با استفاده از بیت کوین اقدام به خرید مواد مخدر کنند. اما در پی هک و کار افتادن موقت وب‌سایت ام‌تی گاکس (Mt. Gox)، قیمت بیت کوین بار دیگر کاهش پیدا کرد. وب‌سایت مذکور در آن مقطع محبوب‌ترین وب‌سایت جهت خرید بیت کوین با استفاده از ارزهای سنتی و نگهداری آنلاین آن بود.

قیمت بیت کوین طی چند سال بعد دچار نوسان بود. قیمت آن به دنبال بحران مالی سال ۲۰۱۳ در قبرس بالا رفت و در پی ورشکستگی ام‌تی گاکس در سال ۲۰۱۴ سقوط کرد. اما مسیر حرکت آن به‌ طور کلی رو به بالا بود. در ماه ژانویه ۲۰۱۷، بیت کوین نزدیک ۱۰۰۰ دلار معامله می‌شد. قیمت آن در سال ۲۰۱۷ اوج گرفت و در ماه دسامبر به رکورد نزدیک به ۲۰۰۰۰ دلار رسید. دلیل این امر مشخص نیست، اما سفته‌بازی و تغییر در قوانین و مقررات (آمریکا معامله قراردادهای آتی بیت کوین را در صرافی‌های معتبر در ماه دسامبر تصویب کرد) به نظر موجب این اوج‌گیری قیمت شده است. قیمت بیت کوین در اوایل سال ۲۰۱۸ به زیر ۱۰ هزار دلار کاهش یافت، اما این رقم همچنان از قیمت‌های مربوط به اوایل سال ۲۰۱۷ بالاتر است.

افزایش قیمت بیت کوین در سال گذشته علیرغم اختلاف‌ نظر طرفداران آن درباره آینده این ارز اتفاق افتاد. بسیاری از اعضای شاخص جامعه فعالان بیت کوین، نظیر آندرسن، معتقدند که معاملات بیت کوین بسیار کند و پرهزینه هستند. آندرسن در سال ۲۰۱۴ نرم‌افزار بیت کوین را به ولادیمیر فاندر لان (Wladimir van der Laan) برنامه‌نویس هلندی واگذار کرد.

اگرچه حق‌العمل معاملات به صورت انتخابی است، اما اگر حق‌العمل تعیینی به اندازه کافی بالا نباشد معامله شما تا ساعت‌ها یا روزها پردازش نخواهد شد. بنا بر گزارش وب‌سایت بیت ‌اینفو چارتز (BitInfoCharts)، در ماه دسامبر ۲۰۱۷، حق‌العمل معامله به‌ طور میانگین ۲۰ تا ۳۰ دلار بود. این امر موجب شده تا استفاده از بیت کوین در بسیاری از معاملات روزمره نظیر خرید ناهار چندان عملی نباشد.

برنامه‌نویسان راهکارهای فنی برای این مشکل پیشنهاد داده‌اند. اما طرح مورد علاقه آندرسن و شرکت وی مستلزم آن است که کاربران از یک نسخه جدید نرم‌افزار بیت کوین استفاده کنند. استخراج‌گران Bitcoin تا به اینجای کار نسبت به این امر میل و رغبتی نشان نداده‌اند. این مسئله به خلق چند نسخه جایگزین نرم‌افزار انجامیده است. هر کدام از این نسخه‌ها تلاش دارند تا استخراج‌گران و کاربران را از نسخه رسمی دور کرده و به سمت خود متمایل سازند.

برخی نظیر بیت کش (Bitcoin Cash) استخراج‌گران و سرمایه‌گذاران را جذب خود کرده‌اند، اما هیچ‌کدام نتوانسته‌اند جایگزین نسخه اصلی شوند. در ضمن، بسیاری از «ارزهای دیجیتال» دیگر نیز سروکله‌شان پیدا شده است. این ارزهای جدید بر مبنای ایده‌های کانونی ورای بیت کوین شکل گرفته‌اند اما تفاوت‌های زیادی با آن دارند.

گام بعدی در رابطه با بیت کوین چیست

آینده Bitcoin به سه سؤال بستگی دارد. سؤال اول اینکه، آیا هر یک از نسخه‌های جایگزین یا صدها ارز دیجیتال رقیب، جایگزین Bitcoin خواهند شد و در صورت مثبت بودن جواب، این امر چه زمانی اتفاق خواهد افتاد؟ سؤال دوم اینکه، آیا قیمت‌های نجومی پایدار هستند؟ و سؤال سوم، آیا Bitcoin در نهایت به ‌عنوان یک ارز در معاملات روزمره استفاده خواهد شد؟ پاسخ سؤال سوم اساساً به دو سؤال اول بستگی دارد.

یک مانع بر سر تبدیل Bitcoin به یک ارز رایج، هزینه بالا و مدت زمان طولانی پردازش معاملات است. امین گان سیرر (Emin Gun Sirer) استاد و پژوهش‌گر رمزنگاری در دانشگاه کارنل (Cornell University) تخمین می‌زند که شبکه بیت کوین معمولاً کمی بیش از سه معامله را در هر ثانیه پردازش می‌کند. مقایسه کنید با شبکه کارت اعتباری ویزا (Visa) که حدود ۳ هزار و ۶۷۴معامله را در هر ثانیه پردازش می‌کند. مشکل بدتر اینکه، تائید معامله Bitcoin شاید ساعت‌ها و حتی روزها طول بکشد.

اولین معامله بیت کوین در دنیای واقعی

طی سال‌های اول و تا قبل از آنکه بازار سیاه Bitcoin به وجود بیاید، جاهای معدودی برای معامله این ارز دیجیتال وجود داشت. اولین بار ظاهراً روز ۲۲ مه ۲۰۱۰ فردی اقدام به خرید کالا با استفاده از Bitcoin کرد. آن روز، یک برنامه‌نویس به نام لازلو هانیز (Laszlo Hanyecz) ۱۰ هزار بیت کوین (مجموعاً به ارزش ۴۱ دلار در آن تاریخ) در ازای تحویل دو عدد پیتزا درب منزل پرداخت کرد. آن ۱۰ هزار بیت کوین اکنون میلیون‌ها دلار ارزش دارند. هانیز در سال ۲۰۱۱ در گفتگو با نشریه «وایرد» (WIRED) در این باره گفت: «احساس بدی در این باره ندارم. پیتزاها واقعاً عالی بودند.» در زمان مصاحبه، ارزش آن ۱۰ هزار Bitcoin برابر با ۲۷۲ هزار و ۳۲۹ دلار بود.

علاوه بر نسخه‌های جایگزین نرم‌افزار بیت کوین، ارزهای دیجیتال جایگزین بیشماری نیز اکنون موجود هستند. این ارزهای جایگزین که گهگاه «آلت کوین» نامیده می‌شوند با هدف برطرف سازی کاستی‌های بیت کوین عرضه شدند. برای مثال، لایت کوین (Litecoin) با هدف پردازش سریع‌تر معاملات در مقایسه با Bitcoin طراحی شد و مونرو (Monero) نیز تمرکزش بر روی خلق یک جایگزین خصوصی‌تر بود. معامله هیچکدام از این ارزها به اندازه بیت کوین نیست، اما قیمت بعضی از آنها صدها دلار است.

اگر یکی از انواع یا جایگزین‌های بیت کوین بتواند مشکلات اصلی آن را برطرف کند و کاربران و استخراج‌گران را جذب خود کند، ارز مربوطه گزینه مناسب‌تری برای استفاده‌های روزمره خواهد بود. همچنین این احتمال وجود دارد که برنامه‌ریزان نسخه رسمی Bitcoin با پیدا کردن راهی، شبکه بیت کوین را کم‌هزینه‌تر و سریع‌تر سازند و در عین حال سازگاری آن با نسخه‌های قدیمی‌تر را حفظ کنند.

دارندگان پلتفرم نرم‌افزاری اصلی Bitcoin در راستای افزایش سرعت و کاستن از هزینه‌ها مشغول کار بر روی یک راهکار موسوم به «شبکه لایتنینگ» (Lightning Network) هستند که معاملات را به سمت «کانال‌های خصوصی» هدایت می‌کند. کیف‌های پول و صرافی‌های بیت کوین نیز دارند خودشان را با این سیستم سازگار می‌سازند، اما برای قضاوت درباره موفقیت آن هنوز خیلی زود است.

تأثیرات محیطی را نیز باید در نظر داشت. منتقدان استدلال می‌کنند که استخراج Bitcoin باعث هدر رفتن حجم عظیمی از برق می‌شود، زیرا این ارز ذاتاً ارزشی ندارد.

حتی اگر مشکلات فنی مربوط به هزینه و کارکرد برطرف شوند، مسئله عدم ثبات همچنان پابرجاست. کسب‌وکارها و مصرف‌کنندگان می‌توانند با خیال راحت در ازای کالاها و خدمات دلار بپردازند، زیرا مطمئن هستند که سه هفته بعد که مثلاً می‌خواهند کرایه خانه بپردازند ارزش دلار تغییری نکرده است. اما مطالعه‌ای که شرکت ارائه‌دهنده کیف‌های پول دیجیتال Bitcoin موسوم به کوین بیس (Coinbase) انجام داده نشان می‌دهد که بیت کوین در مقایسه با دارایی‌های دیگر بسیار پرنوسان‌تر و ناپایدارتر است. برای مثال، روز ۲۹ نوامبر قیمت Bitcoin از زیر ۱۰۰۰۰ دلار به بالای ۱۱۰۰۰ افزایش پیدا کرد و در نهایت به همان قیمت اوایل روز بازگشت.

بنیانگذاران شرکت کوین بیس استدلال کرده‌اند که بازارهای مشتق می‌توانند کاربران را در راستای مقابله با این ناپایداری یاری دهند. این بازارها می‌توانند به کاربران امکان خرید بیمه‌نامه را بدهند تا اگر قیمت Bitcoin سقوط کرد به آنها غرامت پرداخته شود. این امر شاید از ناپایداری این ارز نکاهد، اما می‌تواند ریسک پذیرش Bitcoin را کاهش دهد. در سال ۲۰۱۷، نهادهای تنظیم مقرراتی آمریکا به بورس کالای شیکاگو بورس اختیار معاملات آتی شیکاگو اجازه دادند تا قراردادهای آتی Bitcoin عرضه کنند.

این دو بورس در واقع بزرگ‌ترین بورس‌های مشتقات در دنیا هستند. با این وجود، هنوز زود است که بگوییم این امر موجب استقبال بیشتر خرده‌فروشی‌ها از Bitcoin می‌شود یا نه. Bitcoin از زمانی که در قالب یک مقاله توسط یک مؤلف ناشناس ارائه شد تا به اکنون راهی بس طولانی را طی کرده است. اما برای تحقق رؤیای خالق این ارز دیجیتال هنوز راه درازی در پیش است.