هایپرلجر (Hyperledger) مجموعهای از ابزارها و چارچوبهای بلاک چینی متنباز است که به کسبوکارها کمک میکند شبکههای اختصاصی و امنی برای معاملات خود ایجاد کنند، بدون اینکه نیازی به یک ارز دیجیتال عمومی داشته باشند.
در این مقاله، قصد داریم این تکنولوژی را به طور کامل بررسی کنیم. ابتدا با لایهها و اجزای کلیدی هایپرلجر آشنا میشویم، سپس نحوه عملکرد آن را توضیح خواهیم داد. در ادامه، آینده هایپر لجر را بررسی میکنیم تا تصویری شفاف از این فناوری بهدست آورید.
فهرست مقاله
Toggleهایپر لجر چیست؟
هایپرلجر (Hyperledger) پروژهای متنباز است که افراد میتوانند در آن فعالیت کرده و روی توسعه موارد کاربردی مرتبط با بلاک چین کار کنند. در اصل، هایپر لجر یک پلتفرم بلاک چینی واحد نیست، بلکه یک پروژه چتری (Umbrella Project) است که شامل چارچوبها و ابزارهای مختلفی میشود.
هر کدام از این چارچوبها و ابزارها با داشتن جامعه متخصص و فعال، اهداف خاص خود را دارند و نیازهای متنوع سازمانها را برآورده میکنند. تمرکز پروژههای هایپرلجر بر ارائه و توسعه چارچوبها، ابزارها و کتابخانههای مناسب برای پیادهسازی بلاکچین در سطح سازمانی است.
بنیاد لینوکس (Linux Foundation) میزبان این همکاری جهانی است که شامل متخصصانی در حوزههای مالی، بانکی، اینترنت اشیا (IoT)، زنجیره تأمین، تولید و فناوری میشود. هدف این است که با نوآوری و خلاقیت، بهترین استفاده ممکن از فناوری بلاک چین حاصل شود.
هدف از تاسیس هایپر لجر
در واقع هدف از تاسیس هایپر لجر چند مورد اصلی بوده که در ادامه بررسی میکنیم:
- ایجاد فریمورکهای متنباز برای دفتر کل توزیعشده.
- فراهم کردن زیرساخت بیطرف و مبتنی بر جامعه.
- ساخت شبکههای بلاک چینی، دفتر کل مشترک و جوامع فنی.
- آموزش درباره پتانسیل بازار فناوریهای بلاک چین.
- تقویت فنی جامعه خود با استفاده از تول کیتها (ToolKit)
تاریخچه هایپرلجر
هایپرلجر در دسامبر ۲۰۱۵ (آذر ۱۳۹۴) خلق و برای اولین بار در نهم فوریه ۲۰۱۶ (۲۰ بهمن ۱۳۹۴) در سان فرانسیسکوی کالیفرنیا توسط بنیاد لینوکس معرفی شد. در آن زمان، این پروژه ۳۰ عضو مؤسس داشت. از میان این ۳۰ عضو مؤسس، نامهای بزرگ زیر هم حضور داشتند:
- کانسنسیس (ConsenSys)
- سوئیفت (SWIFT)
- ویامویر (VMware)
- آیبیام (IBM)
- هیتاچی (Hitachi)
- اینتل (Intel)
- جی پی مورگان (P. Morgan)
- انایسی (NEC)
امروزه اعضای این پروژه به حدود ۱۴۰ شرکت رسیده است.
یکی از رویدادهای مهم در تاریخ هایپر لجر، انتصاب برایان بهلندورف (Brian Behlendorf) بهعنوان مدیر اجرایی پروژه بود. پس از انتصاب، او با استراتژی روشن خود درباره مسیر پیشروی پروژه به صراحت صحبت کرد.

بهلندورف تأکید کرد که هایپرلجر ارز دیجیتال مخصوص به خود را نخواهد داشت و تمرکز این پروژه همیشه بر بهبود فناوری خواهد بود. در سپتامبر ۲۰۱۶ (شهریور ۱۳۹۵)، او یک پست وبلاگی منتشر کرد و در آن، هدف، مدل و نحوه عملکرد هایپرلجر بهعنوان یک پروژه چتری را توضیح داد.
مقایسه هایپرلجر و دفتر کل توزیع شده
هایپرلجر و دفتر کل توزیع شده (Distributed Ledger Technology یا DLT) اغلب بهجای یکدیگر بهکار برده میشوند، اما یکسان نیستند.
DLT یک اصطلاح کلیتر است. دفتر کل توزیع شده به هر پایگاه دادهای اشاره دارد که بهصورت غیرمتمرکز و در نقاط مختلف شبکه توزیع شده است و هر یک از اعضا یک کپی از آن را دارند. بلاک چینها زیرمجموعهای از DLT هستند که دادهها را بهصورت بلوکهای متصل بههم ذخیره میکنند.
هایپر لجر پروژهای چتری است که شامل چندین چارچوب DLT متنباز و ابزار مربوط به آنها میشود. هدف هایپرلجر، ایجاد بلاک چینهای مخصوص کسبوکارهاست. برای مثال، هایپرلجر فابریک (Hyperledger Fabric) یکی از معروفترین چارچوبهای این پروژه است که امکان ایجاد شبکههای بلاک چین خصوصی و دارای مجوز را فراهم میکند، درحالیکه دفترکل توزیعشده فقط به پراکنده بودن دفتر کل اشاره دارد.
به عبارت ساده، DLT مانند ماشین است، در حالی که هایپرلجر مانند «شرکت بنز» است که انواع خودروها را تولید میکند. واقع هایپرلجر یک راهکار عملی برای استفاده از تکنولوژی DLT در محیطهای تجاری است.
در جدل زیر، خلاصهای از تفاوتهای DLT و هایپرلجر را مشاهده میکنید:
معیار | دفتر کل توزیعشده (DLT) | هایپرلجر (Hyperledger) |
---|---|---|
ماهیت | یک مفهوم و فناوری کلی | یک پروژه و اکوسیستم متنباز |
تعریف | پایگاه داده غیرمتمرکز که در نقاط مختلف شبکه کپی میشود | پروژه چتری شامل فریمورکها و ابزارهای مبتنی بر DLT برای کاربردهای تجاری |
زیرمجموعهها | بلاکچینها، گرافهای توزیعشده و سایر مدلهای ذخیرهسازی | شامل فریمورکهایی مانند هایپرلجر فابریک، ساتوث (Sawtooth)، آیروها (Iroha) و ابزارهایی همچون کالیپر (Caliper) |
هدف | صرفاً ذخیره و بهاشتراکگذاری دادهها بهصورت غیرمتمرکز | ایجاد بلاکچینهای سازمانی و خصوصی برای کسبوکارها |
نوع داده | میتواند به شکل بلاک (بلاکچین) یا ساختارهای دیگر ذخیره شود | اغلب مبتنی بر بلاکچین مجاز (Permissioned Blockchain) |
سطح کلی/خاص | مفهومی کلی و مادر | راهکار عملی و کاربردی بر پایه DLT |
مثال | بلاکچین بیت کوین (زیرمجموعه DLT) | هایپرلجر فابریک (چارچوب بلاکچین سازمانی) |
تشبیه ساده | مثل «ماشین» بهطور کلی | مثل «شرکت بنز» که انواع ماشین تولید میکند |
هایپر لجر چگونه کار میکند؟
هایپرلجر شبیه یک سیستمعامل متنباز مانند لینوکس است که امکان شخصیسازی و انتخاب ماژولها و ابزارهای مختلف را به کاربر میدهد.
همانطور که لینوکس پایه ساخت سیستمعاملهای متنوع با طراحی و کارکردهای متفاوت است، هایپر لجر هم بستری فراهم میکند تا سازمانها بر اساس نیازهای خود چارچوب مناسب را انتخاب کرده و شبکه بلاک چین اختصاصی بسازند. به این ترتیب، هر کسبوکاری میتواند ترکیبی از پروژهها و ماژولهای هایپرلجر را برای رفع نیازهای خاص خود بهکار بگیرد.
مراحل کار
در هایپرلجر:
- ابتدا درخواست قرارداد یا تراکنشی از طریق یک اپلیکیشن ثبت میشود.
- سپس سرویس عضویت شبکه، هویت و اعتبار طرفین را بررسی میکند.
- طرفهای درگیر نتیجهای را تولید کرده و برای تأیید به سیستم اجماع ارسال میکنند.
- اگر نتایج طرفین یکسان باشد، قرارداد معتبر شناخته شده و تراکنش در دفتر کل آنها ثبت میشود.
ویژگی مهم هایپرلجر این است که فقط طرفین مستقیم معامله بهروزرسانی دفتر کل خود را دریافت میکنند و اطلاعات محرمانه در اختیار همه شبکه قرار نمیگیرد. این موضوع برای کسبوکارهایی که به حریم خصوصی و شبکهای امن برای تراکنشهای خود نیاز دارند بسیار حیاتی است. طرفهای ثالث فقط به اندازه لازم اطلاعات دریافت میکنند و همهچیز تحت قوانین شبکه کنترل میشود.
لایههای مختلف هایپر لجر
هایپر لجر از اجزای کلیدی زیر در ساختار خود استفاده میکند:
- لایه اجماع (Consensus layer): مسئول ایجاد توافق درباره ترتیب تراکنشها و تأیید صحت مجموعه تراکنشهایی است که یک بلاک را تشکیل میدهند.
- لایه هوشمند (Smart layer): وظیفه پردازش درخواستها و تأیید تراکنشهای معتبر را بر عهده دارد.
- لایه ارتباطی (Communication layer): مسئول انتقال پیامها بهصورت همتا به همتا (Peer-to-Peer) است.
- خدمات مدیریت هویت (Identity management services): برای ایجاد اعتماد در بلاک چین اهمیت دارند.
- رابط برنامهنویسی کاربردی (API): این بخش امکان اتصال برنامهها و مشتریان خارجی به بلاک چین را فراهم میکند.
کاربرد هایپر لجر
از این پروژه چتری برای صنایع مختلفی استفاده میکنند که در ادامه خواهیم دید:
- مالی: سادهسازی پرداختهای فرامرزی، تأمین مالی تجارت و رعایت مقررات.
- زنجیره تأمین: افزایش شفافیت، ردیابی و کارایی برای دنبال کردن کالاها از مبدأ تا مقصد.
- بهداشت و درمان: اشتراکگذاری امن و قابل اعتماد دادههای بهداشتی بین مؤسسات.
- مدیریت هویت: ارائه راهحلهای غیرمتمرکز برای کنترل هویت دیجیتال افراد.
- مالکیت فکری: حفاظت از حقوق مالکیت فکری و ثبت آثار بهصورت شفاف و غیرقابل تغییر.
- دولت و سایر بخشها: بهبود فرآیندها، افزایش اعتماد و ایجاد اکوسیستمهای غیرمتمرکز امن.
مزایای هایپرلجر
هایپر لجر با داشتن مزایایی نظیر انعطافپذیری، امنیت، حریم خصوصی، مقیاس پذیری و تعاملپذیری، امکانات خوبی را برای کاربران فراهم کرده است. در ادامه این مزایا را بررسی خواهیم کرد.
انعطافپذیری
هایپرلجر درجه بالایی از انعطافپذیری و ماژولار بودن دارد و این امکان را به توسعهدهندگان میدهد تا پلتفرم را مطابق با نیازهای خاص خود تنظیم و شخصیسازی کنند. این ویژگی باعث میشود هر سازمان بتواند راهحل متناسب با فعالیت خود را بسازد.
امنیت
تمرکز ویژه هایپر لجر بر امنیت است. این پلتفرم قابلیتهایی مثل کنترل دسترسی، مدیریت هویت و رمزنگاری را فراهم میکند. به همین دلیل برای کاربردهای سازمانی که به سطح بالایی از امنیت نیاز دارند بسیار مناسب است.
مقیاسپذیری
هایپرلجر برای پشتیبانی از برنامههای سازمانی بزرگ طراحی شده است. این شبکه توانایی پردازش هزاران تراکنش در هر ثانیه را دارد و میتواند بدون مشکل در مقیاس وسیع اجرا شود.
حفظ حریم خصوصی
در هایپر لجر میتوان شبکههای بلاک چین خصوصی و مجاز ایجاد کرد. این یعنی فقط افراد یا سازمانهای تأییدشده به دادههای داخل شبکه دسترسی دارند و اطلاعات محرمانه محفوظ میماند.
قابلیت تعاملپذیری
هایپر لجر یک بستر مشترک برای ساخت برنامههای بلاک چینی ارائه میدهد. این موضوع باعث میشود ادغام آن با سایر سیستمها و نرمافزارها آسانتر شده و هماهنگی بین پلتفرمها بهتر انجام شود.
معایب هایپر لجر
هایپرلجر محدودیتها و چالشهایی هم دارد که سازمانها باید هنگام استفاده از آن در نظر بگیرند.
پیچیدگی
راهاندازی و نگهداری هایپرلجر میتواند دشوار باشد، بهویژه برای سازمانهایی که تازه وارد دنیای بلاک چین شدهاند. این موضوع نیازمند دانش فنی بالا و منابع قابل توجه است.
نیمه متمرکز بودن
هایپرلجر یک بلاک چین مجاز (Permissioned) است، یعنی فقط افراد یا سازمانهای تأییدشده میتوانند در آن شرکت کنند. این ویژگی امنیت و حریم خصوصی بیشتری میدهد، اما در مقایسه با بلاک چینهای عمومی، تمرکزگرایی بیشتری دارد.
جامعه محدود
هرچند جامعه توسعهدهندگان و مشارکتکنندگان هایپر لجر در حال رشد است، اما هنوز نسبت به برخی پلتفرمهای دیگر کوچکتر محسوب میشود. این موضوع میتواند یافتن منابع آموزشی و پشتیبانی را سختتر کند.
محدودیت در قراردادهای هوشمند
قابلیت قراردادهای هوشمند در هایپرلجر نسبت به برخی پلتفرمهای دیگر محدودتر است. این موضوع ممکن است برای برخی کاربردها کافی باشد، اما سازمانهایی که به قابلیتهای پیشرفتهتر نیاز دارند با محدودیت روبهرو میشوند. البته به دلیل متنباز بودن این پلتفرم، با دانش فنی بالا میتوان محدودیتهای این چنینی را پشت سر گذاشت.
معرفی پروژههای مختلف هایپرلجر
در اصل پروژه، هایپر لجر شامل پروژههای زیرشاخه متعددی است که هرکدام برای اهداف و کاربردهای خاصی طراحی شده و امکانات متفاوتی ارائه میدهند. این پروژهها به توسعهدهندگان و سازمانها کمک میکنند تا راهحلهای بلاک چینی متناسب با نیازهای خود بسازند.
هایپرلجر فابریک (Hyperledger Fabric)
در میان پروژههای برجسته هایپرلجر، فابریک بهعنوان یک چارچوب بلاک چین مجاز برای کاربردهای سازمانی، شناختهشدهتر است. فابریک به سازمانها این امکان را میدهد تا شبکههای بلاک چین خصوصی، امن و مقیاسپذیر ایجاد کنند و از معماری ماژولار، پروتکلهای اجماع قابل جایگزینی و پشتیبانی انعطافپذیر از قراردادهای هوشمند از طریق چین کد (ChainCode) بهرهمند شوند.
هایپر لجر ساتوث (Hyperledger Sawtooth)
یکی دیگر از چارچوبهای مهم در اکوسیستم هایپر لجر، ساتوث است که یک پلتفرم ماژولار و مقیاسپذیر برای ساخت و راهاندازی دفترکلهای توزیعشده ارائه میدهد. ساتوث با الگوریتم اجماع منحصر به فرد خود به نام اثبات زمان سپریشده (Proof of Elapsed Time – PoET) و پشتیبانی از قراردادهای هوشمند مبتنی بر اتریوم از طریق خانواده تراکنش Seth، خود را متمایز میکند.
هایپر لجر ایندی (Hyperledger Indy)
این پروژه بر راهکارهای مدیریت هویت متمرکز است و ابزارها و کتابخانههایی برای ساخت سیستمهای هویت غیرمتمرکز فراهم میکند. تمرکز ایندی بر حفظ حریم خصوصی، امنیت و قابلیت تعاملپذیری است و به افراد و سازمانها امکان میدهد کنترل هویت دیجیتال خود را در دست داشته باشند. این در حالی است که تعاملات قابل اعتماد و ایمن را به شکلی غیرمتمرکز تسهیل میکند.
هایپرلجر آیروها (Hyperledger Iroha)
ایروها یک پلتفرم بلاک چینی برای پروژههای زیرساختی است که نیاز به فناوری دفتر کل توزیعشده دارند. این پروژه برای ساخت سیستمهای مدیریت هویت مانند کارتهای ملی کاربرد دارد و با سیستمعاملهای لینوکس، مک و ویندوز سازگار است.
هایپرلجر بورو (Hyperledger Burrow)
بورو چارچوبی برای اجرای قرارداد هوشمند در بلاک چینهای مجاز است. هدف این پروژه تسهیل کاربردهای بینصنعتی قراردادهای هوشمند است. بورو حول الگوریتم تحمل خطای بیزانس (BFT) ساخته شده است.
هایپر لجر کالیپر (Hyperledger Caliper)
کالیپر نوعی ابزار بنچمارک بلاک چین است که به کاربران اجازه میدهد عملکرد پیادهسازی بلاک چین را با مجموعهای از سناریوهای از پیش تعریفشده اندازهگیری کنند. این ابزار گزارشهایی از شاخصهای عملکرد ارائه میدهد تا مرجع مناسبی برای استفاده از پروژههای هایپرلجر باشد.
هایپرلجر سلو (Hyperledger Cello)
سلو بهعنوان داشبورد عملیاتی بلاک چین عمل کرده و تلاش لازم برای ایجاد، مدیریت و استفاده از بلاک چینها را کاهش میدهد. این پروژه مجموعهای از ابزارهای عملیاتی برای مدیریت کارآمد شبکه ارائه میدهد.
هایپر لجر اکسپلورر (Hyperledger Explorer)
اکسپلورر یک ابزار وب کاربرپسند است که برای مشاهده، فراخوانی، استقرار یا پرسوجوی بلوکها و دادهها و اطلاعات شبکه ذخیرهشده در دفتر کل استفاده میشود. این پروژه راه آسانی برای کاربران فراهم میکند تا اطلاعات ضروری شبکه بلاک چین را ببینند.
هایپرلجر بزو (Hyperledger Besu)
بزو یک کلاینت اتریوم است که برای استفاده سازمانی در شبکههای بلاک چین عمومی و خصوصی طراحی شده است. این پروژه ویژگیهای مفیدی مانند ماشین مجازی اتریوم (EVM)، چندین پروتکل اثبات اعتبار و مدیریت تراکنشهای خصوصی را ارائه میدهد.
آیا هایپرلجر ارز دیجیتال دارد؟
در پاسخ به این سوال، قاطعانه میتوان گفت خیر! هایپرلجر هیچ ارز دیجیتالی بومی ندارد. هایپر لجر مجموعهای از ابزارها و چارچوبهای بلاکچین متنباز است و بر روی کاربردهای تجاری مانند مدیریت زنجیره تأمین و سیستمهای مالی تمرکز دارد که نیازی به ارز بومی ندارند.
همانطوری که قبلا هم اشاه کردیم، برایان بهلندورف، مدیر اجرایی هایپرلجر، در گذشته بارها این موضوع را تأیید کرده است. او در یک نقلقول معروف گفته است:
پروژههای ما فاقد ارز دیجیتال بومی هستند. در واقع، ما به این موضوع افتخار میکنیم. هدف اصلی ما ایجاد یک پلتفرم برای راهحلهای بلاکچین سازمانی است که بر روی حریم خصوصی، مقیاسپذیری و کارایی تمرکز دارد، نه بر روی انتشار یک توکن عمومی.
این نقلقول به طور واضح نشان میدهد که فلسفه اصلی پروژه هایپر لجر بر روی ارائه زیرساختهای بلاک چین برای کسبوکارها است، نه بر روی ساخت یک ارز عمومی.
بنابراین، اگر ارز دیجیتالی با نام هایپرلجر مشاهده کردید، بدانید که این ارز هیچ ارتباطی با پروژه رسمی هایپرلجر ندارد و ادعای ارتباط با هایپرلجر به معنی جعلی بودن آن است. برخی پروژهها ممکن است از نام Hyperledger یا نمادهای HLC و HLD و… سوءاستفاده کنند یا بهطور اتفاقی و تصادفی، با آن مرتبط شده ود شبیه به آن باشند. اما تا این لحظه، هایپر لجر هیچ ارز دیجیتال رسمی و بومی ندارد.
آینده هایپرلجر
هایپرلجر با وجود فرصتهای زیاد، همچنان با چالشهایی مواجه است. یکی از مهمترین آنها بحث تعاملپذیری است؛ یعنی توانایی ارتباط و همکاری بین شبکههای بلاک چین مختلف. مقیاسپذیری هم اهمیت زیادی دارد، چون با افزایش تعداد تراکنشها نیاز به سرعت و ظرفیت بالاتر احساس میشود. در کنار اینها، موضوعات مربوط به قوانین و مقررات هم مانعی جدی است که نیاز به دستورالعملهای مشخص دارد.
با این حال، آینده هایپر لجر روشن به نظر میرسد. این پروژه با نوآوریهای پیوسته، همکاریهای گسترده میان توسعهدهندگان و استقبال بیشتر صنایع مختلف، مسیر رشد خود را ادامه میدهد. همین روند باعث شده هایپر لجر به عنوان یک گزینه قابل اعتماد برای بسیاری از سازمانها مطرح شود.
با تکامل فناوری بلاک چین، هایپرلجر میتواند نقشی مهم در اقتصاد دیجیتال جهانی ایفا کند. این شبکه قادر است شفافیت و اعتماد بیشتری ایجاد کرده و کارایی سیستمها را بالا ببرد. به همین دلیل، انتظار میرود در آینده جایگاه هایپر لجر در میان صنایع مختلف حتی پررنگتر شود.
سؤالات متداول
هایپرلجر چیست؟
هایپر لجر یک پروژه متنباز بلاک چین سازمانی است که فریمورکها و ابزارهای متنوعی برای ساخت شبکههای خصوصی و امن ارائه میدهد.
هایپرلجر ارز دیجیتال دارد؟
تا زمان نگارش این مطلب، هایپر لجر هیچ ارز دیجیتال بومی ندارد و هر ارزی با این نام، جعلی یا متعلق به پروژهای دیگر است.
کاربرد اصلی هایپرلجر چیست؟
هایپر لجر برای کسبوکارها طراحی شده و به شرکتها امکان ساخت شبکههای بلاک چین خصوصی، امن و مقیاسپذیر را میدهد.
تفاوت هایپر لجر با بیت کوین و بلاک چینهای عمومی چیست؟
هایپر لجر شبکه خصوصی و سازمانی است، در حالی که بلاک چین عمومی مانند بیت کوین برای همه قابل دسترسی و شفاف است.
جمعبندی
در نهایت میتوان گفت هایپر لجر بهعنوان یکی از ستونهای اصلی بلاک چین در سطح سازمانی شناخته میشود. این پروژه مجموعهای گسترده از فریمورکها و ابزارها را ارائه میدهد که متناسب با صنایع و کاربردهای گوناگون طراحی شدهاند. اهمیت هایپرلجر در این است که نشان میدهد چگونه میتوان حداکثر تواناییهای بلاک چین را به کار گرفت و قدرت واقعی این فناوری را بهتر درک کرد.
بلاک چین ظرفیتهای بزرگی دارد، اما هنوز بسیاری از افراد آن را بهطور کامل نمیشناسند و اغلب با ارزهای دیجیتال اشتباه گرفته میشود، در حالی که ارز دیجیتال تنها یکی از کاربردهای محدود این فناوری است. بنیانگذاران هایپر لجر این موضوع را بهخوبی درک کردند و تصمیم گرفتند فراتر از ارزهای دیجیتال به بررسی تواناییهای بلاک چین بپردازند و چیزی ارزشمند خلق کنند که بتواند در آینده فناوری و کسبوکارها تاثیر چشمگیری بگذارد.