پول فیات چیست و چه تفاوتی با ارز دیجیتال دارد؟ تفاوت ارز فیات با رمز ارزها

با افزایش آگاهی مردم درباره ارزهای دیجتیال و نحوه استفاده از آن‌ها، پرسش‌هایی درباره رابطه آن‌ها با پول‌های سنتی یا پول فیات نیز مطرح می‌شود. پول فیات از قرن یازدهم تاکنون مورد استفاده بوده و همچنان توسط دولت‌ها پشتیبانی می‌شود. دلار آمریکا در سال ۱۹۷۱، زمانی که این کشور استاندارد طلا را کنار گذاشت، از یک ارز نماینده به یک پول فیات تبدیل شد. با این حال، بسیاری از افراد هنوز نمی‌دانند پول فیات دقیقاً چیست و چه تفاوتی با ارز دیجیتال دارد.

دراین مطلب ضمن بررسی تاریخچه پول و نحوه تکامل آن از مبادله کالا به کالا تا ارز دیجیتال، مزایا و معایب هر روش را بررسی کرده و کاربردهای متفاوت پول فیات با رمز ارز را تشریح می‌کنیم.

پول فیات چیست؟

پول فیات (Fiat Money)، ارز ملی یک کشور است که توسط دولت آن صادر می‌شود و پشتوانه فیزیکی مانند طلا ندارد. در این سیستم پولی که اکثر کشورها به آن متکی هستند، پول ملی دولت‌ها صرفاً به عرضه و تقاضا وابسته هستند. به‌عبارت دیگر، ارزش ارزهای فیات مانند دلار آمریکا، ین، یورو یا ریال، بر اساس عرضه و تقاضا در بازار تعیین می‌شود.

نمونه‌هایی از ارزهای فیات شامل ریال، دلار آمریکا و یورو است. این ارزها به سه شکل وجود دارند: اسکناس، سکه و پول نقد. دولت‌ها انتشار آنها را تنظیم می‌کنند، در حالی که بانک‌های مرکزی مسئول کنترل حجم و ثبات آنها هستند.

تاریخچه پول

تاریخچه پول، داستان تحول ابزارهای مبادله‌ای است که انسان‌ها در طول زمان برای آسان‌تر کردن تجارت و داد و ستد استفاده کرده‌اند. از دوران ابتدایی که انسان‌ها کالاهای خود را به صورت مستقیم با هم مبادله می‌کردند تا پیدایش انواع پول‌های کالایی مانند طلا و نقره و در نهایت پول‌های امروزی که پشتوانه فیزیکی ندارند، این مسیر نشان‌دهنده تلاش بشر برای ایجاد روشی ساده، قابل‌اعتماد و کارآمد برای خرید و فروش است. فهم این تاریخچه کمک می‌کند تا بهتر درک کنیم پول چگونه به عنوان ستون اصلی اقتصاد جهانی شکل گرفته و توسعه یافته است.

مبادله کالا به کالا؛ شکل ابتدایی تبادلات اقتصادی

در دوران پیش از اختراع پول، نظام اقتصادی بر پایه مبادله مستقیم کالا با کالا استوار بود. در این روش، افراد برای تأمین نیازهای خود، کالا یا خدماتی را که در اختیار داشتند با کالای موردنیاز خود از دیگران معاوضه می‌کردند؛ برای مثال، کشاورزی که گندم داشت، آن را با دام یا لباسی که نیاز داشت مبادله می‌کرد.

اما این شیوه محدودیت‌های قابل‌توجهی داشت که مهم‌ترین آن، نیاز به تقارن هم‌زمان نیازها بود؛ به این معنا که دو طرف معامله باید دقیقاً کالای مورد نیاز یکدیگر را در اختیار می‌داشتند و در همان زمان حاضر به مبادله می‌بودند. این وضعیت که به آن «نیاز دوطرفه هم‌زمان» گفته می‌شود، باعث می‌شد انجام معاملات بسیار دشوار، زمان‌بر و ناکارآمد باشد.

استفاده از کالاهای ارزشمند؛ گامی به‌سوی شکل‌گیری پول

برای غلبه بر محدودیت‌های روش مبادله مستقیم، جوامع انسانی به‌تدریج به استفاده از کالاهای باارزش و مورد پذیرش عمومی به‌عنوان واسطه مبادله روی آوردند. این کالاها ویژگی‌هایی مانند دوام، قابلیت حمل، تقسیم‌پذیری، و کمیابی داشتند که آن‌ها را برای استفاده در مبادلات اقتصادی مناسب‌تر می‌کرد.

برای نمونه، نمک، صدف، پوست حیوانات، دام، یا فلزهای گرانبها در فرهنگ‌های مختلف به‌عنوان اشکال اولیه پول مورد استفاده قرار می‌گرفتند. در برخی مناطق آفریقا، نمک و صدف‌های دریایی ارزشی معادل پول داشتند و حتی برای پرداخت مالیات یا خرید کالا استفاده می‌شدند.

سکه‌های فلزی؛ نخستین پول‌های رسمی و قابل اعتماد

با رشد تجارت و گسترش جوامع، نیاز به ابزار مبادله‌ای قابل‌اعتمادتر و استانداردتر احساس شد. در نتیجه، حکومت‌ها ضرب سکه‌های فلزی از طلا، نقره و سایر فلزات ارزشمند را آغاز کردند. این سکه‌ها وزن مشخصی داشتند و معمولاً دارای نقش مهر یا علامت رسمی دولت یا پادشاه بودند تا اصل بودن و ارزش آن‌ها تضمین شود.

برای مثال، در روم باستان، سکه‌های طلا و نقره به‌عنوان واحدهای رایج پولی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. این سکه‌ها به‌دلیل پذیرش عمومی، قابلیت حمل آسان و پشتوانه حکومتی، اعتماد مردم را جلب می‌کردند و استفاده از آن‌ها باعث افزایش سرعت و امنیت مبادلات شد.

سکه‌های فلزی یکی از مهم‌ترین مراحل در تحول تاریخی پول محسوب می‌شوند و پایه‌گذار نظام‌های پولی مبتنی بر فلزات گرانبها در قرون بعدی شدند.

اسکناس‌های با پشتوانه طلا؛ آغاز عصر پول کاغذی

در قرون وسطی و دوران مدرن اولیه، مردم برای نگهداری امن‌تر دارایی‌های خود، طلا و نقره را نزد بانک‌ها می‌سپردند. در ازای این سپرده‌ها، بانک‌ها رسیدهایی صادر می‌کردند که نشان‌دهنده مقدار طلای ذخیره‌شده بودند. به‌مرور، این رسیدها کارکرد پول پیدا کردند؛ یعنی افراد می‌توانستند به‌جای جابه‌جایی مستقیم طلا، با استفاده از این برگه‌ها خرید و فروش کنند.

این رسیدها پایه‌گذار پول‌های کاغذی با پشتوانه طلا شدند، به این معنا که هر اسکناس نشان‌دهنده مقدار مشخصی طلا در خزانه بود و دارنده اسکناس می‌توانست در صورت تمایل آن را به طلا تبدیل کند.

ظهور سیستم برتون وودز و استاندارد طلا

در جولای ۱۹۴۴، یک نظام پولی بین‌المللی جدید توسط نمایندگان ۴۴ کشور در شهر برتون وودز (Bretton Woods) در ایالت نیوهمپشایر آمریکا پایه‌گذاری شد. نمایندگان حاضر در این کنفرانس توافق کردند که صندوق بین‌المللی پول (IMF) و نهادی که بعدها به گروه بانک جهانی (World Bank Group) تبدیل شد، تأسیس شوند.

در این توافق که نتیجه آن معرفی استاندارد طلا (Gold Standard) بود، طلا به پایه پولی اصلی دلار آمریکا تبدیل و به‌عنوان نرخ ثابت تبادل ارزها، انتخاب شد. به عبارت دیگر، این سیستم، پایه نظام پولی بین‌المللی را تشکیل داد و تا سال ۱۹۷۱ برقرار بود.

تولد پول بدون پشتوانه فیات؛ رایج‌ترین نوع پول در دنیای امروز

در سال ۱۹۷۱، رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده آمریکا، ریچارد نیکسون، به‌صورت یک‌جانبه قابلیت تبدیل دلار آمریکا به طلا را متوقف کرد و به این ترتیب، عملاً به نظام برتون وودز و استاندارد طلا پایان داد.

در ادامه، بسیاری از کشورها نیز تصمیم گرفتند که ارزش پول ملی خود را دیگر به طلا یا دارایی‌های فیزیکی متصل نکنند. این نوع پول که به آن «پول فیات (Fiat Money)» گفته می‌شود، پشتوانه‌ای فیزیکی ندارد و ارزش آن صرفاً بر اساس اعتماد مردم به دولت، اقتصاد و نظام مالی کشور تعیین می‌شود.

در واقع، ارزش پول فیات ناشی از اعتبار و پذیرش گسترده آن در جامعه است، نه مقدار مشخصی از طلا یا کالا. امروزه تمام ارزهای ملی معتبر دنیا مانند دلار آمریکا، یورو، ریال و… از نوع فیات هستند و در مبادلات روزمره مورد استفاده قرار می‌گیرند.

چرا پول فیات جایگزین استاندارد طلا شد؟

ارز فیات به چند دلیل مهم جایگزین استاندارد طلا شد. مهم‌ترین دلیل این بود که رشد سریع اقتصاد جهانی و نیاز دولت‌ها به نقدینگی، دیگر با محدودیت ذخایر طلا سازگار نبود. در طول جنگ جهانی و بعدها در بحران‌های اقتصادی مثل رکود بزرگ دهه ۱۹۳۰، دولت‌ها مجبور بودند پول بیشتری وارد بازار کنند تا جلوی فروپاشی اقتصادی را بگیرند، ولی استاندارد طلا این اجازه را نمی‌داد.

ارز دیجیتال؛ نوع جدیدی از پول غیرمتمرکز

بااینک تاریخچه ظهور رمز ارز (Cryptocurrency) و مفهوم بلاک چین به دهه ۸۰ میلادی بازمی‌گردد، اما با ظهور بیت کوین در سال ۲۰۰۹ بود که همه‌چیز رنگ و بوی رسمی به خود گرفت. تاریخچه ظهور ارزهای دیجیتال در مقایسه با پول فیات را می‌توان به‌صورت زیر در نظر گرفت:

• دهه ۱۹۸۰: مفهوم پول دیجیتال‌: در این دهه، ایده «پول دیجیتال رمزنگاری‌شده» مطرح شد؛ دیوید چاوم (David Chaum)، رمزنگار مشهور، سیستم ای‌کش (eCash) را در سال ۱۹۸۳ معرفی کرد. این یکی از نخستین تلاش‌ها برای ایجاد پول دیجیتال ناشناس بود.
• دهه ۱۹۹۰: تلاش‌های اولیه در ارزهای دیجیتال: پروژه‌هایی مانند دیجی‌کش (Digicash) و ای‌گلد (e-gold) و هش‌کش (Hashcash) مطرح شدند؛ این پروژه‌ها از فناوری رمزنگاری استفاده می‌کردند، اما هیچ‌کدام غیرمتمرکز نبودند و در نهایت شکست خوردند یا توسط دولت‌ها متوقف شدند.
• ۲۰۰۸: انتشار وایت پیپر بیت کوین: شخص یا گروهی با نام مستعار ساتوشی ناکاموتو، مقاله‌ای با عنوان «Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System» را منتشر کردند که پایه‌گذار مفهوم رمز ارزهای غیرمتمرکز شد.
• ۲۰۰۹: تولد بیت کوین: اولین بلاک بیت کوین، به نام جنسیس بلاک (Genesis Block)، در ژانویه ۲۰۰۹ استخراج شد.

پس از بیت کوین نیز رفته‌رفته کوین و توکن‌های جدیدی وارد بازار شدند و بازار ارزهای دیجیتال را متحول کردند.

روند تبدیل پول ایران به فیات

تا پیش از دهه ۱۳۵۰، ریال ایران پشتوانه طلا و ارز خارجی را داشت. قانون پولی و بانکی کشور مصوب ۱۳۵۱ نیز پیش‌بینی کرده بود که هر اسکناس منتشرشده باید با طلا، ارز یا دارایی‌های قابل تبدیل به ارز پشتیبانی شود.

اما پس از سال ۱۳۵۱ و به‌ویژه در سال‌های بعد از افزایش درآمدهای نفتی، سیاست‌های پولی ایران به‌سمت کاهش وابستگی به پشتوانه طلا رفت. به‌طور رسمی، ایران در سال‌های ۵۵-۱۳۵۴ و تقریباً هم‌زمان با پایان استاندارد طلا در آمریکا، نرخ ثابت ریال به دلار را کنار گذاشت که نشانه آشکاری از تبدیل نظام پولی به پول فیات بود.

در دهه ۱۳۶۰ و با وقوع جنگ ایران و عراق نیز ساختار پولی ایران عملاً به‌طور کامل به فیات تبدیل شد؛ یعنی بانک مرکزی می‌توانست بدون نیاز به داشتن طلا یا ارز خارجی، پول چاپ کند.

مزایای پول فیات

ارز فیات به دلیل نداشتن وابستگی به منابع محدود مانند طلا، انعطاف‌پذیری بیشتری به دولت‌ها و بانک‌های مرکزی در مدیریت اقتصاد می‌دهد. در ادامه برخی از مهم‌ترین مزایای پول فیات را عنوان می کنیم:

ثبات و پذیرش

پول فیات تقریباً در همه کشورها از پذیرش جهانی برخوردار است. چه در حال خرید از یک فروشگاه مواد غذایی محلی باشید و چه به خارج از کشور سفر کنید، ارزهای فیات وسیله پیش‌فرض مبادله هستند. حمایت دولتی از این ارز به این معنی است که مردم (و مشاغل) مایل به پذیرش فیات در ازای کالاها و خدمات هستند.

نظارت رگولاتوری

یکی از نقاط قوت پول فیات، چارچوب نظارتی پیرامون آن است. دولت‌ها از طریق قوانین و اقدامات ضد کلاهبرداری، از دارندگان ارزهای فیات محافظت می‌کنند تا تراکنش‌های ایمن و مطمئن را تضمین کنند. داشتن نظارت متمرکز می‌تواند پیشگیری و بازیابی از کلاهبرداری را آسان‌تر کند و سطحی از امنیت را در اختیار افراد قرار دهد که ارزهای دیجیتال ممکن است ارائه ندهند.

علاوه بر دولت فدرال، بانک‌های مرکزی نقش حیاتی در مدیریت اقتصادهای ملی ایفا می‌کنند. تنظیم نرخ بهره و کنترل عرضه پول از طریق سیاست پولی، برخی از اهرم‌های موجود برای بانک‌های مرکزی برای پاسخ به بحران‌های اقتصادی، تثبیت تورم و ارتقای رشد هستند.

ادغام با سیستم‌های مالی موجود

پول فیات می‌تواند به طور کامل با زیرساخت‌های بانکی موجود یک کشور یا منطقه ادغام شود. از حساب‌های جاری گرفته تا کارت‌های اعتباری و کیف پول‌های فیات، محصولات و خدمات مالی را که میلیاردها نفر در سراسر جهان روزانه به آن‌ها متکی هستند، پشتیبانی می‌کند. این شبکه مستقر، طبیعتاً فیات را به انتخاب پیش‌فرض برای اکثر تراکنش‌های مالی تبدیل می‌کند.

معایب پول فیات

با وجود کارکرد گسترده پول فیات در اقتصادهای مدرن، این نوع پول بدون پشتوانه با چالش‌ها و ریسک‌هایی همراه است. ازآنجاکه ارزش ارز فیات صرفاً بر اعتماد عمومی و سیاست‌های دولت تکیه دارد، در شرایط بی‌ثباتی اقتصادی، سوءمدیریت یا بحران‌های مالی، احتمال افت شدید ارزش، تورم یا حتی ابر‌تورم وجود دارد. در ادامه برخی از ایرادات پول فیات را مطرح می‌کنیم:

نبود پشتوانه فیزیکی (مانند طلا یا نقره)

پول فیات برخلاف گذشته که به طلا یا نقره وصل بود، هیچ پشتوانه فیزیکی ندارد و تنها الزام پذیرش آن، اعتباری است که دولت‌ها برای آن قائل هستند که خود به پذیرش مردم نیز منتهی می‌شود. اگر مردم به دولت یا اقتصاد کشور اعتماد نداشته باشند، به‌خاطر نبود پشتوانه مشخص، ممکن است دیگر پول Fiat خود را نپذیرند.

برای مثال، در سال ۲۰۰۸ هنگامی بحران مالی در آمریکا اتفاق افتاد، اعتماد مردم به سیستم بانکی کاهش پیدا کرد و قیمت طلا ناگهان بالا رفت.

احتمال تورم یا اَبَرتورم

به‌خاطر توانایی دولت‌ها در چاپ بی‌حدومرز اسکناس‌های کاغذی، ممکن است پول بیش‌ازحد وارد اقتصاد شود. این امر نیز رشد نامتناسب قیمت‌ها (تورم) یا حتی به‌شکل شدیدتر (ابرتورم) را به‌دنبال دارد. در تورم، ارزش واقعی پول کاهش می‌یابد و قدرت خرید مردم کم می‌شود. اما در ابرتورم، مردم حتی نمی‌توانند نیازهای اولیه‌شان را تأمین کنند.

در ونزوئلا، دولت در دهه ۲۰۱۰ شروع به چاپ بی‌رویه پول کرد و قیمت‌ها آن‌قدر بالا رفت که مردم برای خرید نان، ناچار به حمل پول‌های بی‌ارزش خود با کیسه بودند. در مقطعی نیز آنقدر پول این کشور بی‌ارزش شد که از آن برای ساخت کیف یا کاردستی استفاده می‌کردند.

وابستگی کامل به اعتماد عمومی

ارز فیات فقط زمانی ارزش دارد که مردم به آن اعتماد داشته باشند. اگر به هر دلیلی این اعتماد از بین برود، کل سیستم پولی ممکن است دچار بحران شود. در شرایط بحران مانند جنگ، فساد یا سقوط اقتصادی، مردم ممکن است پول رسمی کشور را کنار بگذارند و دنبال جایگزین‌هایی مانند دلار یا طلا بروند.

در زیمبابوه، در سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۹ و بعد از بحران اقتصادی و فساد گسترده، مردم پول ملی را کنار گذاشتند و از دلار آمریکا یا حتی کارت‌های مواد غذایی استفاده کردند.

امکان سوء‌مدیریت توسط دولت‌ها و بانک‌های مرکزی

چون دولت‌ها کنترل کامل روی چاپ و عرضه پول دارند، ممکن است تصمیمات اشتباهی بگیرند که به اقتصاد آسیب بزند. اگر دولت‌ها فقط برای جبران کسری بودجه پول چاپ کنند، بدون اینکه تولید واقعی افزایش پیدا کند، تورم یا بدهی شدید به‌وجود می‌آید.

در آرژانتین، دولت برای تأمین هزینه‌های خود به چا بی‌رویه پول اقدام کرد، ولی ازآنجاکه این حجم پول پشتوانه‌ای نشدات و رشد اقتصادی هم منفی بود، باعث تورم شدید شد و در نتیجه، مردم به بانک‌ها هجوم بردند تا پول‌هایشان را خارج کنند.

کاهش ارزش پول در بلندمدت (تورم دائمی)

پول فیات معمولاً با گذر زمان ارزشش را از دست می‌دهد. این یعنی قیمت‌ها به‌مرور بالا می‌روند و با پولی که امروز دارید، در آینده قادر به خریداری کالا کمتری هستید. بنابراین، افراد مجبور می‌شوند دائماً برای حفظ ارزش دارایی‌شان سرمایه‌گذاری کنند و پس‌انداز ساده دیگر کافی نیست.

در ایران، ۱۰ سال پیش با ۱۰۰ هزار تومان می‌شد خرید بزرگی انجام داد، ولی امروز در سال ۱۴۰۴ می‌توان یک خرید کوچک سوپرمارکتی کرد. بنابراین، ارزش ریال به مرور زمان کم شده است.

تحول پول فیات و CBDCD ها

با پیشرفت فناوری، به‌ویژه بلاک چین، شکل‌های جدیدی از پول‌های فیات مانند ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) ظهور کرده‌اند که می‌توانند به تمرکززدایی در حوزه مالی و افزایش شمول مالی کمک کنند.

پول ملی دیجیتال یا CBDC چیست؟

CBDCها نسخه‌های دیجیتالی ارزهای فیات هستند که به‌طور کامل توسط بانک‌های مرکزی کنترل می‌شوند. برخلاف سیستم بانکی سنتی، ارزهای دیجیتال بانک مرکزی از فناوری دیجیتال برای افزایش کارایی نظام پرداخت و بهبود دسترسی به خدمات مالی بهره می‌برند.

اگرچه مشابه بسیاری از ارزهای دیجیتال، CBDCها معمولاً از فناوری دفتر کل توزیع‌شده (DLT) یا بلاک چین بهره می‌گیرند، اما مدیریت آن‌ها همچنان متمرکز است و تمامی جنبه‌های آن (از جمله دسترسی به شبکه، انتشار و تراکنش‌ها) تحت نظارت بانک مرکزی کشور صادرکننده آن‌ها قرار دارد.

سازوکار انتشار

برخلاف انتشار سنتی پول فیات که افزایش حجم آن می‌تواند منجر به کاهش ارزش شود، CBDCها به‌دلیل ماهیت دیجیتالی خود، امکان کنترل دقیق حجم در گردش را فراهم می‌کنند. در نتیجه، بانک‌های مرکزی می‌توانند با سرعت بیشتری به تغییرات اقتصادی واکنش نشان دهند و حجم نقدینگی را با هدف حفظ ثبات قیمت‌ها و تحریک رشد اقتصادی تنظیم کنند.

حذف واسطه‌ها

استفاده از CBDC می‌تواند نقش واسطه‌ها در تراکنش‌های مالی را کاهش دهد. این موضوع باعث کاهش کارمزد و افزایش سرعت پردازش پرداخت‌ها برای کاربران می‌شود. تراکنش‌های مستقیم دیجیتالی بین طرفین، بهره‌وری نظام مالی را بالا می‌برد و آن را برای عموم مردم در دسترس‌تر می‌سازد. همچنین، کاهش وابستگی به نهادهای مالی سنتی می‌تواند رقابت و نوآوری را در بخش فناوری مالی (فین‌تک) افزایش دهد.

تفاوت پول فیات و ارز دیجیتال

در حوزه مالی، بحث درباره آینده نظام‌های پولی همواره در حال تحول است و محور اصلی آن را رقابت میان پول‌های فیات و ارزهای دیجیتال تشکیل می‌دهند.

پول سنتی مدت‌ها ستون فقرات اقتصاد جهانی بوده است. در مقابل، ارزهای دیجیتال مانند بیت‌ کوین و اتریوم ابزارهای مالی نوآورانه‌ای هستند که بر پایه فناوری دفتر کل توزیع‌شده شکل گرفته‌اند. این دو سیستم، رویکردهای متفاوتی برای ذخیره و تبادل ارزش ارائه می‌دهند و همین تفاوت‌ها، پرسش‌هایی درباره تأثیر متقابل آن‌ها و احتمال ادغام یا همزیستی‌شان در آینده ایجاد کرده است.

در جدول زیر، خلاصه‌ای از تفاوت‌های پول فیات و رمز ارز را مشاهده می‌کنید:

ماهیت و پشتوانه

ارز فیات پول رسمی هر کشور است که توسط دولت و بانک مرکزی آن کشور صادر و پشتیبانی می‌شود. ارزش این پول بیشتر به اعتماد مردم به دولت و قدرت اقتصادی آن وابسته است. در مقابل، ارزهای دیجیتال بر پایه فناوری بلاک چین و رمزنگاری ساخته شده‌اند و هیچ پشتوانه فیزیکی یا دولتی ندارند؛ ارزششان بیشتر بر اساس عرضه و تقاضا و پذیرش جامعه کاربران شکل می‌گیرد.

کنترل و مدیریت

ارز فیات تحت کنترل کامل دولت‌ها و بانک‌های مرکزی قرار دارد و آنها می‌توانند با سیاست‌های پولی خود، مانند چاپ پول یا تغییر نرخ بهره، بر ارزش و حجم پول تأثیر بگذارند. اما ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز هستند و هیچ نهاد یا دولتی قدرت کنترل مستقیم یا چاپ آنها را ندارد، بلکه قوانین پروتکل و توافق شبکه کاربران تعیین‌کننده است.

شیوه تراکنش‌ها

تراکنش‌های ارز فیات اغلب از طریق واسطه‌هایی مثل بانک‌ها و مؤسسات مالی انجام می‌شود که این فرایند ممکن است زمان‌بر و هزینه‌بر باشد. در مقابل، ارزهای دیجیتال اجازه انجام تراکنش‌های سریع و مستقیم بین کاربران بدون نیاز به واسطه را می‌دهند که این ویژگی باعث کاهش هزینه‌ها و افزایش سرعت می‌شود.

قابلیت ردیابی و شفافیت

پول فیات معمولاً تراکنش‌های قابل ردیابی دارد و بانک‌ها و دولت‌ها می‌توانند تراکنش‌ها را کنترل و ضبط کنند که این امر به‌منظور جلوگیری از جرائم مالی و پول‌شویی کاربرد دارد. ارزهای دیجیتال نیز تراکنش‌ها را به‌صورت شفاف روی بلاک چین ثبت می‌کنند، اما برخی ارزها مانند مونرو (XMR) امکان ناشناسی یا حفظ حریم خصوصی بیشتری دارند که می‌تواند ردیابی را دشوارتر کند.

ریسک تورم و عرضه

بانک‌های مرکزی می‌توانند حجم ارز فیات را افزایش دهند که این موضوع ممکن است باعث تورم و کاهش ارزش پول شود. اما بسیاری از ارزهای دیجیتال مانند بیت‌ کوین، تعداد کل واحدهای محدودی دارند و به این ترتیب تورم در آنها به صورت برنامه‌ریزی‌شده و کنترل‌شده وجود دارد یا کاملاً حذف شده است.

آیا ارز دیجیتال جایگزین پول فیات خواهد شد؟

این موضوع یکی از محورهای بحث و تحلیل گسترده در دنیای مالی است. از یک سو، ارزهای دیجیتال نوآوری‌های جذابی ارائه می‌دهند: تمرکززدایی، شفافیت مبتنی بر بلاک چین، امنیت تراکنش‌ها و کاهش وابستگی به نهادهای مالی سنتی. این ویژگی‌ها، ارزهای دیجیتال را به ابزاری قدرتمند برای اصلاح نظام پولی مدرن تبدیل کرده‌اند. همچنین در این راستا، گزارش ۲۰۲۵ فوربز نشان می‌دهد چشم‌انداز به سمت ادغام این دو در آینده خواهد بود:

رشد تراکنش‌های بدون پول نقد

• در سطح جهانی، استفاده از پرداخت‌های غیرنقدی با سرعت زیادی در حال افزایش است.
• بانک تسویه بین‌المللی (BIS) گزارش داده که میانگین تعداد پرداخت‌های دیجیتال به ازای هر نفر در کشورهای تحت پوشش آمار «دفترچه قرمز» این بانک (یعنی گزارش‌های دوره‌ای و تخصصی‌ که BIS درباره زیرساخت‌های پرداخت در
• کشورهای مختلف منتشر می‌کند.)، از ۱۷۹ مورد در سال ۲۰۱۲ به ۳۳۲ مورد در سال ۲۰۲۱ رسیده است.
• بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰، تعداد سالانه تراکنش‌های بدون پول نقد به ازای هر نفر، از ۹۱ مورد به ۱۳۵ مورد افزایش یافته و اقتصادهای با درآمد پایین و متوسط، در همین بازه شاهد دو برابر شدن این رقم بوده‌اند.
• تنها در منطقه آسیا-اقیانوسیه، حدود ۶۴۵.۸ میلیارد تراکنش غیرنقدی در سال ۲۰۲۳ انجام شده است.

چشم‌انداز آینده پرداخت‌های دیجیتال

• انتظار می‌رود درآمد جهانی حاصل از پرداخت‌ها تا سال ۲۰۲۸ از ۳ تریلیون دلار فراتر برود، که تقریباً ۵۰٪ آن از منطقه آسیا-اقیانوسیه خواهد بود.
• پیش‌بینی می‌شود تراکنش‌های غیرنقدی جهانی در سال ۲۰۲۴ با نرخ رشد سالانه ۱۰.۸٪ افزایش یابد و میانگین نرخ رشد مرکب سالانه آن (CAGR) تا سال ۲۰۲۸ حدود ۱۱.۴٪ باشد.
• انتظار می‌رود پرداخت‌های آنی از بیش از ۱۵٪ در سال ۲۰۲۳ به بیش از ۲۰٪ از تراکنش‌های جهانی تا سال ۲۰۲۸ افزایش یابند.
• این روند نشان‌دهنده‌ی رشد تمایل مردم به استفاده از پرداخت‌های دیجیتال به‌جای پول نقد فیزیکی است. عواملی مانند بانکداری موبایلی، تجارت الکترونیک، پرداخت‌های بدون تماس (Contactless) و نوآوری‌های فینتک این تغییر را تسریع کرده‌اند.

روندهای پذیرش ارزهای دیجیتال

ارزهای دیجیتالی مانند بیت‌ کوین و اتریوم امکان انجام تراکنش‌های مالی بدون مرز و به‌صورت غیرمتمرکز را فراهم می‌کنند و نیاز به بانک‌های مرکزی و واسطه‌ها را کاهش می‌دهند. با وجود این مزایا، رمز ارزها هنوز با چالش‌هایی در مسیر پذیرش عمومی روبرو هستند. برای مثال، در نوامبر ۲۰۲۲، نوسان ۱۰روزه‌ی قیمت بیت‌ کوین از ۱۰۰٪ فراتر رفت که نشان‌دهنده بی‌ثباتی شدید قیمتی است.

همچنین، دولت‌های مختلف رویکردهای متفاوتی نسبت به ارزهای دیجیتال دارند؛ برخی آن‌ها را به‌عنوان دارایی پذیرفته‌اند، در حالی که برخی دیگر استفاده از آن‌ها را محدود یا ممنوع کرده‌اند. ریسک‌های امنیتی و نبود حمایت مصرف‌کننده نیز از دغدغه‌های مهم باقی مانده‌اند.

مالکیت جهانی ارزهای دیجیتال تا پایان دسامبر ۲۰۲۴ با رشد سالانه ۱۳ درصدی از ۵۸۳ میلیون به ۶۵۹ میلیون کاربر رسیده است. با وجود چالش‌ها، این اکوسیستم با ورود سرمایه‌گذاران نهادی، گسترش استیبل‌ کوین‌ها و ادغام دارایی‌های دیجیتال در حال رشد است.

رشد چشمگیر کیف پول‌های دیجیتال در سال ۲۰۲۵

• انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۵، بیش از ۵۰٪ تراکنش‌های تجارت الکترونیک از طریق والت‌های دیجیتال انجام شود.
• تعداد کیف پول‌های موبایلی در جهان از ۲.۷ میلیارد به ۴.۸ میلیارد می‌رسد؛ یعنی بیش از نیمی از جمعیت جهان.
• پرداخت‌های مبتنی بر بلاک چین می‌توانند ۴۰٪ کلاه‌برداری‌ها را کاهش دهند و شفافیت و امنیت را افزایش دهند.
• سیستم‌های هوش مصنوعی نیز با شناسایی لحظه‌ای تراکنش‌های مشکوک، نقش مهمی در امنیت پرداخت‌ها دارند.

چالش‌های جایگزینی کامل پول فیات با ارزهای دیجیتال

• ارز فیات ابزار سیاست‌های مالی، کنترل تورم و مالیات است؛ حذف آن قدرت اقتصادی دولت‌ها را کاهش می‌دهد.
• ارزهای دیجیتال بی‌ثبات‌ترند؛ میانگین نوسان سالانه بیت‌ کوین بین ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۴ حدود ۳۵.۴۸٪ بوده؛ بالاتر از طلا و سهام جهانی.
• اگرچه مالکیت حساب در کشورهای در حال توسعه از ۶۳٪ به ۷۱٪ رسیده است، اما هنوز حدود ۱.۴ میلیارد نفر در دنیا بدون حساب بانکی‌اند.

سوالات متداول

آیا پول نقد کاملاً حذف می‌شود؟

شاید در آینده‌ای نه‌چندان دور، پول نقد فیزیکی نقش کمتری داشته باشد، ولی کاملاً حذف‌شدن آن بستگی به سیاست‌های کشورها و پذیرش عمومی دارد.

چه تفاوتی بین پول فیات و ارز دیجیتال وجود دارد؟

پول فیات توسط دولت و بانک مرکزی کنترل می‌شود؛ اما ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز و مبتنی بر بلاک چین هستند و هیچ نهادی آن‌ها را مدیریت نمی‌کند.

آیا ارز دیجیتال می‌تواند جایگزین پول فیات شود؟

در کوتاه‌مدت بعید است، ولی در بلندمدت ممکن است هم‌زیستی یا ترکیب این دو شکل بگیرد، مثلاً با استفاده از CBDCها.

جمع‌بندی

جایگزینی کامل پول‌های فیات با ارزهای دیجیتال در کوتاه‌مدت بعید به نظر می‌رسد. در عوض، ما به‌سمت آینده‌ای ترکیبی در حال حرکت هستیم. ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) در حال نوسازی پول‌های فیات تحت نظارت قانونی هستند، ارزهای دیجیتال و استیبل‌ کوین‌ها در پرداخت‌های فرامرزی و نوآوری مالی نقش دارند، و کیف پول‌های ارز دیجیتال و هوش مصنوعی شیوه تعامل مردم با پول را دگرگون کرده‌اند.

کسب‌وکارها باید خود را برای جهانی آماده کنند که در آن سیستم‌های سنتی و نوین هم‌زمان وجود دارند. در این اکوسیستم مالی در حال تحول، چابکی، تمرکز بر مشتری و آگاهی از قوانین و مقررات، عوامل موفقیت خواهند بود.