در طی سال های گذشته، ارز های مجازی به ویژه بیت کوین تجربه های کما بیش خوشایندی را برای کاربران خود رقم زده اند و به همین خاطر استفاده از ارزهای دیجیتال روندی رو به افزایش داشته است.

واسطه گری هم زمان با پیدایش فناوری های مجازی در بازار، به صورت محسوسی کاهش یافته است. به طور مثال به پیدایش فروشگاه ها و خدمات اینترنتی می توان اشاره کرد که مشتریان بدون نیاز به هزینه و وقت زیاد برای انتخاب کالای مورد نظر می توانند با ورود به دنیای مجازی  و مشاهده کالا های مختلف دست به انتخاب های بهتری بزنند و با مکانیسم های نظارتی که وجود دارد از حق و حقوق خویش دفاع نمایند.

مزیت فناوری های مجازی تنها مختص مشتریان نیست، بلکه فروشنده های کالا نیز از این فناوری و حذف واسطه های اضافی بهره برده اند و دیگر لازم نیست برای معرفی کالاها و دیده شدن در سطح شهر، هزینه های اضافی و عوارض شهرداری بپردازند و تنها با نگه داری کالاها در یک انبار کوچک در یک نقطه از شهر و سپس ارسال آن توسط پیک، کالا های خود را به متقاضیان و خریداران عرضه کنند.

 تکنولوژی ها علیه واسطه ها و میانجی های پول:

پول و سازمان های مربوط به پول یعنی بانک ها اخیرا با هجوم تکنولوژی های جدید روبه‌ رو شده اند، این در حالی است که بانک ها دارای قدرتی از سمت سازمان های حاکمیتی اند وبه عنوان  میانجی های مالی عمل می کنند.

بانک های مرکزی در مراتب بالاتری قرار گرفته اند که عمل چاپ پول را بر عهده دارند، با این حال در چند سال اخیر تلاشی صورت گرفته در جهت کنار زدن واسطه ها از مکانیزم های اقتصادی، که ظهور رمز ارزها و مشهورترین آنها بیت کوین نمونه ای از این تحولات است.

می دانید که رمز ارزها یک نظام شخصی و پول خصوصی جهت آسان شدن مبادلات را در بین افراد تشکیل می دهند که در آن هیچ نیازی به واسطه گرها و سازمان های دولتی نیست.

انواع ارزهای مجازی و تفاوتشان با ارزهای دیجیتال:

از اصطلاح ارز مجازی به عنوان یک مفهوم کلی برای انواع مختلف ارزها استفاده می شود. ارز مجازی به دلیل اینکه ملموس نیست یک ارز دیجیتال به حساب می آید ولی تفاوت آن ها در این مورد است که پول دیجیتال از انواع اسکناس های بانکی می باشد که فقط مکانیزم آن فیزیکی نیست و ارز مجازی هیچ ربطی به پول های بانکی ندارد و یک ارز نوین با مکانیزم بی همتا محسوب می شود.

این ارزها بر مبنای این که آیا می توانند با پول حقیقی معاوضه شوند یا خیر به دو گروه قابل معاوضه یا تبدیل و غیر قابل معاوضه تقسیم می شوند. آن سری از پول هایی که در بازی های رایانه ای به دست آورده می شود از نوع پول های غیر قابل معاوضه اند که این پول ها متمرکز (۱) هستند.

پول های مجازی قابل تبدیل، که قابلیت تبدیل به پول واقعی و هم چنین تبدیل پول واقعی به این پول ها وجود دارد و برای استفاده از خدمات وکالاهای واقعی و مجازی از آن ها استفاده می شود.

گفته می شود که این نوع ارز،  نسبت به سایر انواع ارزهای مجازی به بلوغ بیشتری رسیده است که خود به دو گروه متمرکز ونامتمرکز (یا غیر متمرکز)(۲)  تقسیم می شود. به طور کلی می توان گفت یکی از دلایل پدید آوردن ارزهای مجازی، ویژگی غیر متمرکز بودن آن ها است. گفته می شود که این پول در پی عدم رضایت از وساطت سازمان های مرکزی و نظارت گر در نظام اقتصادی به وجود آمده است و از این رو به وجود آورندگان این ارز ها، خواهان این بودند که مبادلات مالی بدون واسطه و میانجی گری هیچ سازمانی و از فردی به فرد دیگر، صورت گیرد که هم موجب کم شدن هزینه های مبادلات می شود و هم با افزایش سرعت انتقالات همراه خواهد شد و از همه مهمتر ، چاپ بی حساب و کتاب این پول ها جهت منافع ملی امکان پذیر نیست و به این صورت، ارزش پول کاهش نمی یابد.

هدف اصلی این نوشتار بررسی خطرات و محدودیت های ارز دیجیتال است و پس از آن مختصرا از مزایای این رمزارزها نیز خواهیم گفت.

خطرات و محدودیت های استفاده از رمزارزها:

رمزارز ها با برخی مشکلات و محدودیت های بنیادی همراه اند که بنابر شرایط  اقتصادی کشورمان توجه به آن ها الزامی است.

 ۱- عدم ثبات قیمت این ارز ها و وجود نوسانات زیاد قیمتی :

به خصوص در سال های اخیر شاهد نوسانات شدید قیمت در ارز های دیجیتال و به خصوص بیت کوین بوده ایم.

۲- این ارز ها قانون و مقررات شفاف و مشخصی ندارند :

عدم وجود قوانین برای این ارز ها یکی از مشکلات جدی دولتی محسوب می شود، چون ممکن است راه را برای فعالیت های خلاف قانون و پول شویی هموار کند. این مشکلات ناشی از شیوه رمزگذاری این پول است که در آن هویت فرد گیرنده و فرستنده نامشخص است.

۳- تضعیف قدرت بانک مرکزی :

استفاده از این ارز ها باعث تضعیف قدرت بانک مرکزی و تمامی سازمان های واسط می شود که این خود، نوعی خطر برای نظام مالی کشور محسوب می شود زیرا ؛ در این حالت هیچ نظارتی بر معاملات و تراکنش ها صورت نخواهد گرفت.

۴- وجود برخی مسائل امنیتی:

به دلیل الکتریکی بودن معاملات با این ارز رمزها مشکلاتی نظیر؛ هک شدگی یا گم شدن حساب کاربران و دزدی های الکتریکی ممکن است ایجاد شود. هم چنین در صورتی که کاربران رمز عبور و دیگر اطلاعات مرتبط  با حساب خود را فراموش کنند، تمامی پول آن ها از بین می رود، این در صورتی است که  در نظام بانکداری رایج اگر شخصی کارت پولی خود را گم کند یا رمز های مربوطه را فراموش نماید، به راحتی با داشتن مدارک شناسایی به بانک رجوع و کارت خود را دوباره به دست می آورد. اما شرایط  کاربران ارزرمز ها متفاوت است و اگر شخصی کلید خصوصی رمزارز خود را فراموش کند، امکان به دست آوردن مجدد آن وجود ندارد زیرا؛ در هیچ سازمانی حساب او ذخیره نشده که بتواند به آن رجوع کند.

 ۵- مشکلات ارث :

در استفاده از این ارز ها یکسری مشکلات مربوط به ارث نیز وجود دارد. در سیستم بانکی، در صورت فوت شخص صاحب حساب این امکان وجود دارد که ورثه بعد از گذراندن فرایند قانونی به حساب شخص متوفی دسترسی پیدا کنند ولی در رمزارز ها این گونه نیست و تنها با داشتن رمز عبور و سایر اطلاعات مربوط به کیف پول دسترسی به حساب امکان پذیر می شود و اگر ورثه این اطلاعات را در دست نداشته باشند، هیچ مکانیزمی جهت رسیدن به ارث موجود نخواهد بود.

۶- موضوع فقهی مربوط به رمزارزها:

از نظر فقهی بحث های فراوانی در جهت این که آیا این رمزارز ها از لحاظ شرعی می تواند به جای پول به کار گرفته شود یا نه، وجود دارد. در این خصوص هم چنان چالش هایی از نظر قوانین فقهی اجتماعی و فردی پا برجا است.

۷- اگر تراکنش یا معامله ای به صورت اشتباهی صورت پذیرد، غیر قابل برگشت خواهد بود:

در نظام بانکی اگر به صورت اشتباهی مبلغی پرداخت شود، بانک با توجه به وکالتی که از طرف فرد سپرده گذار دارد می تواند آن مبلغ را به حساب برگرداند اما در مورد رمزارز ها این گونه نیست و چون هویت شخصی که صاحب کیف پول است مشخص نیست و هیچ سازمان واسطی وجود ندارد، امکان شناسایی و برگرداندن پول وجود ندارد.

۸- تهدید رقیبان:

رمزارزها یی مانند بیت کوین، برای این که اعتماد سیستم را جلب کنند به صورت متن باز اند و به همین دلیل امکان دارد افرادی دیگر، به آسانی از روی آن کپی برداری و رمزارز دیگری بسازند. فرایند سریع خلق رمزارزهای جدید می تواند تهدیدی برای رمزارز های قدیمی تر مانند بیت کوین باشد به عنوان مثال؛ اگر زمانی سرمایه گذاران کلان در سطح دنیا سرمایه گذاری خود را از بیت کوین روی رمزارزی دیگر منتقل کنند یا در یکی از کشور های جهان بیت کوین به رسمیت شناخته نشود، در عرض چند لحظه ارزش این ارز از بین خواهد رفت و سرمایه کاربران نیز به هیچ خواهد رسید.

۹- نداشتن سند قانونی در صورت بروز مشکل:

همان طور که پیش تر گفتیم انتقال وجه و معاملات در این نوع رمزارز ها به گونه ای است که امکان رهگیری وجود ندارد و قابل تشخیص نیست به عنوان مثال اگر فردی به وسیله رمزارز از فروشگاه کالایی خریداری کند و فروشنده کالا بعد از این که هزینه را گرفت از فرستادن کالا سرباز زند خریدار کالا به دلیل نداشتن مدارک و سند قانونی نمی تواند از طریق مراجع قانونی پیگیری لازم را به عمل آورد چون فروشنده می تواند برای هر معامله و تراکنش از یک آدرس متفاوت استفاده کند.

۱۰- زمان طولانی تراکنش ها:

تراکنش هایی که جهت انجام معاملات داخلی صورت  می پذیرد زمان زیادی می برند به عنوان نمونه بیت کوین در سطح بین المللی تراکنش هایی حدود ۱۰ دقیقه دارد ولی برای تراکنش های داخلی ، زمان بیشتری صرف خواهد شد.

از دیگر محدودیت های ارز های مجازی و بیت کوین می توان به موارد زیر اشاره کرد:

آسیب به محیط زیست به دلیل مصرف زیاد انرژی، جهت تصدیق معاملات و تراکنش ها و مشکلات مربوط به نقدینگی به این معنی که، اگر حجم زیادی بیت کوین داشته باشید قابلیت تبدیل آن ها به پول واقعی وجود ندارد.

برخی از محدودیت های ارزهای مجازی از منظر بانک ها:

در طی یکی از جدید ترین مقاله های منتشر شده از طرف بانک بین المللی ، گفته شده بیت کوین فقط به عنوان یک شیوه برای پرداخت ، کاربرد خواهد داشت که “گواه کار” نامیده می شود.

اگر فردی بتواند نیم بیشتر ظرفیت ماینینگ یک سیستم که گواه کاراست را تصرف کند ، می تواند در جهت برعکس کردن معاملات و تراکنش ها از آن بهره ببرد و از ارز های مجازی باری دیگر استفاده کند ، این حمله که به اصطلاح ” خرج مضاعف ” گفته می شود ، هنگامی اتفاق می افتد که مهاجم به فردی ارز مجازی پرداخت کند و بعد از آن یک رونوشت جانشین برای بلاک چین  آماده کند که اصلا پرداختی در آن انجام نمی شود.

دیگر محدودیت با شیوه ی پرداختن به کاوشگر، جهت مصون ماندن ارز، ارتباط دارد. در بیت کوین کاوشگران برای کسب تعدادی از آن، یک بلوک نو به مجموعه اضافه می کنند که به آن پاداش بلوکی گفته می شود.

زمانی که فرد کاربر، در بیت کوین معاملات و تراکنش های نو انجام می دهد، کاوشگر توانایی دریافت مبلغی به عنوان کارمزد را دارد . درامدی که این گونه حاصل می شود، عاملی است برای کاوشگران  تا فعالیت هایشان در جهت منفعت کل شبکه باشد اما درمورد ارز مجازی بیت کوین این فرایند با گذشت زمان از بین خواهد رفت.

در واقع تنها گرفتن کارمزد برای  تراکنش ها و معاملات جهت نگه داری  امنیت سامانه کفایت نمی کند.

ارزهای مجازی و دور زدن تحریم ها

اخیرا ادعا شده که از ارزهای مجازی در جهت مقابله با  تحریم ها یا به اصطلاح دور زدنشان، می توان استفاده کرد. اما بپردازیم به این موضوع که تا چه حد واقعیت دارد و اگر ایران  استفاده از این ارز ها را در معاملات بپذیرد، تا چه اندازه به تجارت جهانی کمک خواهد شد؟

بسیاری از کارشناسان ادعا می کنند که با استفاده از ارزهای دیجیتال به آسانی می شود تحریم های اعمال شده، علیه کشور را دور زد چون در این معاملات هیچ اثری از افرادی که به معامله پرداخته اند ، باقی نمی ماند و برخی دیگر از کارشناسان این حوزه ، معتقد اند که در خصوص اغراق صورت گرفته و فضای به وجود آمده امیدوار کننده ولی حبابی است که هر لحظه ممکن است دچار تغییرات گسترده ای شود.

رضا قربانی کارشناس مربوطه  در این خصوص گفته است :

” در حال حاضر امکان انجام معاملات کلان با ارزهای مجازی وجود ندارد. کل ارزش ارزهای مجازی  در جهان در برابر تولیدات ناخالص اقتصاد کلان جهانی اندک و بی ارزش است و این موضوع که نمی توان با استفاده از این ارز ها همه معاملات کشور را انجام داد، یکی از محدودیت های این ارز ها محسوب می شود.”

به عنوان مثال به صادرات نفت می توان اشاره کرد، که بخش مهمی از درآمد کشورمان به آن اختصاص دارد و در سال های گذشته به علت تحریم های صورت گرفته،  فروش و صادرات نفت با مشکل روبه‌ رو شده است و بنابراین نمی توانیم انتظار داشته باشیم که برای خرید نفت، خریداری از ارز مجازی استفاده  کند زیرا مقدار زیادی از ارزرمز پایه ، برای انجام این معاملات  در دست ندارند.

عده ای گمان می کنند ارز های مجازی ابزاری درجهت کسب و کارهای غیر مجازی است ولی باید بدانیم که این گونه نیست. بسیاری از کسب و کارهایی که در این زمینه فعالیت دارند سامانه شناخت مشتری و دستیابی هویت محکمی دارند. یکی از برجسته ترین کسب و کارهای فعال در این خصوص  “کوین بیس” می باشد که اشخاص جهت استفاده از آن می بایست اطلاعات واقعی خویش را وارد کنند زیرا این اطلاعات بررسی می شوند و به کاربران ایرانی گفته خواهد شد که بر حسب قوانین تحریم ، نمی توانیم به شما خدمات ارائه دهیم. البته می توان به محدودیت هایی دیگر نیز در این زمینه اشاره کرد ، به عنوان مثال شما می توانید از خدمات و کسب و کارهایی که دارای سامانه شناختی مشتری نیستند استفاده کنید ولی در این مورد امکان دارد  فروشنده کالا و خدمات، راضی به انجام معامله نشود و به اجبار لازم باشد از واسطه ها استفاده کنید که این خود، باعث استفده ی محدود از ارز های مجازی می شود .

گفته می شود برای کاربران ایرانی تبارارز های مجازی، نقد کردن مقدار زیادی از این ارز ها کار آسانی نخواهد بود. زمان طولانی و محدودیت معاملات یا به اصطلاح تراکنش ها از دیگر مشکلات ارز های مجازی می باشد. قربانی در این زمینه اظهار می کند :

” در هر ثانیه تعداد تراکنش های انجام گرفته توسط ارز های مجازی بسیار کم است و به همین دلیل نمی توان مبلغ زیادی را با آن جا به جا و منتقل کرد.”

دیگرموضوعی که در حوزه ارز های مجازی مورد اغراق  قرار گرفته  شده، فراوانی این ارز ها و میزان دسترسی به آن ها است به بیانی دیگر، تعداد اشخاصی که از این کیف پول ها برخوردارند بسیار قلیل است اما ناگفته نماند که در صورت پذیرفته شدن این ارز ها توسط تمام مردم جهان  امکان رشد، برای این ارزها فراهم است. در صورتی می توان از دور زدن و بی اثر کردن تحریم ها توسط ارز های مجازی صحبت کرد که تعداد افرادی که دارای این کیف پول ها هستند چندین برابر زمان حال باشد. به طور کلی ممکن است با به کار گرفتن مسیرهای خاص بتوان تحریم ها را دور زد اما امکان حل تمامی مشکلات مربوط به تحریم ، با ارز های مجازی وجود ندارد.

جالب است که بدانید تقریبا نصف بیت کوین های جهان در ژاپن است اما تحقیقات نشان داده است که مردمان این کشور چیزی نزدیک به فقط ۱۰ درصد از معاملات روزانه ی خود را توسط رمزارز ها و بیت کوین انجام می دهند.

مجاز یا غیر مجاز بودن ارزهای مجازی و محدودیت های اعمال شده از سوی برخی کشورها:

بسیاری ازافراد تصور می کنند ارزهای  مجازی غیر مجازند اما این گونه نیست در تمام دنیا مقررات محکمی برای آنها وجود  دارد این ارز ها مدیریت میشوند به عنوان مثال در کشور چین بر حسب قوانینی که در خصوص ارزهای مجازی  وجود دارد از این ارز ها تنها برای کسب وکارهای بین المللی استفاده می کنند و برای معاملات داخلی  کاربردی ندارد و در کشور امریکا نیز سرویس ها شرح دقیقی از اعمال صورت گرفته ارائه می دهند ومالیات هایی که مقرر شده را به دولت می پردازند.

در ایران گفته ها مبنی بر این بود که بیت کوین راه را برای پولشویی هموار می کند استفاده از این ارزهای مجازی را مسئولان بانک مرکزی ، در سایتشان غیرمجاز اعلام کردند و اعلام نمودند که شورای مقابله با پولشویی این تصمیم را اتخاذ کرده است.

اکنون کشور چین قصد دارد، بیت کوین و سایر ارزهای مجازی را محدود کند ولی باید در نظر داشت وسعت این ارز ها به گونه ای است که تنها یک کشور نمی تواند موجب محدودیتشان شود.

در چین بسیاری از صرافی ها و استارت آپ هایی که از طریق ارز های مجازی اقدام به جذب سرمایه می کنند با اعلام ممنوعیت و ایجاد محدودیت برای ارز های مجازی با مشکل روبه رو شده اند.

با توجه به این که هویت فرد سازنده بیت کوین و سایر ارزهای مجازی به صورت واضح، مشخص نیست و استفاده از این ارز ها روز به روز بین همه افراد و به خصوص افرادی که به سازمان های دولتی اطمینان ندارند رو به ازدیاد رفته است این نکته که افراد خلاف کار و کسانی که در زمینه های پولشویی  فعال اند می توانند از این ویژگی  های خاص ارزهای مجازی به نفع خودشان استفاده کنند وجود دارد. بدین صورت نگرانی  دولت ها افزایش یافته و در خصوص  مجاز دانستن یا محدود کردن  این ارز ها با چالش هایی رو به رو اند.

با این حال برخی از کشور ها نظیر؛ ژاپن هیچ گونه محدودیتی برای استفاده از این ارز ها مقرر نکرده و این ارز ها را به رسمیت شناخته اند ولی همان طور که پیش تر گفته شد چین قصد دارد ارز دیجیتالی مختص به خود را خلق کند و ارزهای دیجیتالی دیگر مانند بیت کوین را از دسترس کاربرانش خارج کند. هدف این کشور از اعمال محدودیت ها و ساخت ارز دیجیتال ملی برای خود، کم شدن هزینه معاملات مالی اینترنتی و جلوگیری از پولشویی است.

به هر حال هیچ یک از این اقدامات و محدودیت ها به نظر نمی رسد که بتواند به استفاده از بیت کوین لطمه بزند، به گفته برخی از کارشناسان در این زمینه، اقدامات چین برای محدود کردن این ارز ها نه تنها خللی در آن ایجاد نکرده بلکه ارز جهاتی سبب افزایش قیمت ارز های مجازی و به خصوص بیت کوین شده است. سیاست های چین  تنها ورود افراد نا وارد یا تازه کار را به عرصه ارز های مجازی با دشواری رو به رو کرده است که البته این موضوع می تواند جنبه های مثبت هم داشته باشد، به گفته کارشناسان افرادی که آشنایی کافی با ارز های مجازی و بلاکچین ندارند نباید فعالیتی را در این عرصه شروع کنند، چون خطرات این ارز ها بسیار بالا است و به همین سبب برای افرادی که آشنایی کافی ندارند ایجاد محدودیت می تواند حتی مفید هم واقع شود.

از جهتی دیگر، می توان گفت مقیاس پذیری کم، هزینه های زیاد برای استخراج  و وابستگی به تکنولوژی از محدودیت های ارزهای مجازی و به خصوص بیت کوین است.

مزایای رمز ارزها:

۱- پرداخت آسان و به صورت آزاد و قابل دسترس درسطح  بین‌المللی و بدون هیچ واسطه ای.

۲-  کم بودن هزینه عملیات ها و عدم پرداخت کارمزد اضافی.

۳- سرعت انتقالات بین المللی  بسیار بالا و کمتر از ۱۰ دقیقه می باشد.

۴- جلوگیری از چاپ یا به وجود آوردن پول به صورت بی رویه در نظام اقتصادی و کنترل تورم.

۵- در شرایط تحریم های ایران می توان از این رمزارز ها استفاده کرد. چون این ارزها به نوعی خصوصی و شخصی اند و هیچ گونه سازمانی نمی تواند در تراکنش های آن دخالت کند ، به همین جهت تحریم های صورت گرفته بر علیه ایران نمی تواند خللی در مبادلات مالی از این طریق وارد کند.

۶- دولت امکان دسترسی به این ارز ها و مصادره و بلوکه کردن آن ها را ندارد.

۷- استفاده از این رمز ارز ها کمک می کند تا مشاغل داخل کشور در سطح جهانی رونق بیشتری بگیرند و هم چنین، باعث پیشرفت صادرات کالا های غیر نفتی می شود.

۸- امکان چاپ تقلبی و جعل این رمزارز ها وجود ندارد.

۹- امکان شناساندن معاهدات هوشمند (۳) را به وجود می آورند.

(۱): متمرکز:  یک سازمان مرکزی یا به عنوان مثال سازنده ی آن بازی این پول را منتشر می کند و دفتر کل نزد خودش نگه داری  می شود.

(۲): غیر متمرکز: به این معنا که نشر و کنترل پول جدا از کنترل سازمان مرکزی است و به وسیله ی تمامی افرادی که در شبکه فعالیت دارند مدیریت می شود.

(۳): معاهدات یا قرارداد های هوشمند : یکسری معاملات و قرارداد هایی  است که قابل اعتماد و بدون دخالت و واسطه گری اشخاص  ثالث می باشد. این معاهدات غیر قابل بازگشت اند ولی امکان پیگیری وجود دارد. رمزارز ها این امکان را فراهم می کنند تا این قرارداد ها اجرا شوند.