به‌دلیل قوانین نسبتاً نامشخص ارزهای دیجیتال در ایران، کاربران ایرانی معمولاً با مشکلات متعددی از جمله بسته شدن درگاه‌های پرداخت در صرافی‌ها، هک و کلاهبرداری، مسائل فقهی، اختلالات اینترنت، نوسان قیمت ارزهای ملی و مشکلات اقتصادی برای معامله ارز دیجیتال و استفاده از صرافی‌های کریپتویی روبرو هستند.
در این مقاله، قصد داریم به بررسی کامل ابعاد مختلف مشکلات ارز دیجیتال در ایران بپردازیم. از وضعیت قانونی و مقررات موجود گرفته تا چالش‌های مربوط به زیرساخت اینترنت، تأثیر تحریم‌های بین‌المللی، بی‌ثباتی اقتصادی، ریسک‌های امنیتی و کلاهبرداری و همچنین مسائل فقهی و وراثت، تمامی جنبه‌های مهم این حوزه را بررسی خواهیم کرد.
وضعیت قانونی و مقررات ارزهای دیجیتال در ایران
در ایران، وضعیت قانونی ارزهای دیجیتال پیچیده و در حال تحول است که به نوبه خود از مشکلات ارز دیجیتال در ایران به شمار می‌رود. در سال ۱۳۹۶، به‌دلیل نگرانی‌ها از پولشویی و تامین مالی تروریسم، طبق اعلام بانک مرکزی خرید و فروش ارز ممنوع شد که اولین اقدام جدی در زمینه قانونمند کردن ارز دیجیتال در ایران بود. بااین‌حال، با توجه به تحریم‌های بین‌المللی و نیاز به دور زدن آن‌ها، دولت در سال‌های بعد رویکرد خود را تا حدودی تغییر داد.
با وجود این تغییر رویکرد، هنوز خلاءهای قانونی و عدم شفافیت در قوانین ارز دیجیتال در ایران وجود دارد. این خلاءها، ریسک پولشویی و جرایم مالی را افزایش داده و دولت را مجبور به اعمال محدودیت‌های بیشتر کرده است. این وضعیت عدم اطمینان، محیط سرمایه‌گذاری را برای فعالان این حوزه نیز دشوار می‌کند.
ایران تا سال ۱۳۹۸ واردات دستگاه‌های ماینر را ممنوع کرده بود، اما در این سال وزارت صنعت واردات آن را به شرط اخذ مجوزهای لازم، آزاد کرد؛ اما در آن سال، استخراج ارزهای دیجیتال را به‌عنوان یک صنعت قانونی به رسمیت شناخت و برای آن چارچوب نظارتی ایجاد کرد.
بااین‌حال، استفاده از ارزهای دیجیتال به‌عنوان ابزار پرداخت داخلی همچنان ممنوع است و قوانینی برای کنترل میزان نگهداری رمز ارزهای جهانی توسط شهروندان نیز در نظر گرفته شده است.
رویکرد بانک مرکزی و نهادهای رسمی ایران در رابطه با ارز دیجیتال
بانک مرکزی و سایر نهادهای رسمی در ایران، رویکردی محتاطانه و عمدتاً محدودکننده نسبت به ارزهای دیجیتال اتخاذ کرده‌اند که از جمله مشکلات ارز دیجیتال در ایران محسوب می‌شوند.
این رویکرد شامل ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های اعمال‌شده در هر دو حوزه معامله و استخراج است که بخشی از تلاش نهادها برای تنظیم قانون ارز دیجیتال در ایران و جلوگیری از خروج سرمایه و پولشویی است. از اواخر سال ۱۴۰۳، بانک مرکزی ایران نظارت و مدیریت کامل بازار رمز ارز را در اختیار گرفت.
به‌عنوان بخشی از این رویکرد، درگاه‌های پرداخت مرتبط با ارزهای دیجیتال نیز مسدود شدند و تمامی معاملات ریالی باید به‌صورت شفاف و از طریق حساب‌های مورد تایید بانک مرکزی انجام شوند. هدف از این اقدامات، افزایش کنترل دولت بر بازار ارزهای دیجیتال و جلوگیری از استفاده آن‌ها برای اهداف غیرقانونی یا فرار مالیاتی است.
آیا خرید و فروش رمز ارز در ایران قانونی است؟
به‌طورکلی، معامله و نگهداری ارزهای دیجیتال برای شهروندان جرم محسوب نمی‌شود، اما تاکنون جواز قانونی و مصوبی برای آن صادر نشده است. این بدان معناست که هیچ قانون صریحی مبنی بر ممنوعیت کلی خرید و فروش رمزدارزها برای شهروندان در چارچوب قوانین مالی ایران به تصویب نرسیده است.
بااین‌حال، استفاده از ارزهای دیجیتال به‌عنوان ابزار پرداخت داخلی در کشور ممنوع است و بانک مرکزی بارها ورود این نوع از دارایی‌ها به حوزه پرداخت را منع کرده است. اما از سوی دیگر، بانک مرکزی ایران در سال ۱۴۰۰ دستورالعملی را تدوین کرد که استفاده از رمز ارزها را برای پرداخت هزینه واردات مجاز کرده است.
مشکلات اینترنت و فیلترینگ در ایران
اختلالات گسترده و سرعت پایین اینترنت از جمله چالش‌های اساسی در ایران به‌شمار می‌رود. این مشکلات نه تنها فعالیت‌های روزمره کاربران را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه بر بازار ارزهای دیجیتال و عملکرد تریدرهای ایرانی نیز تاثیر منفی چشمگیری گذاشته و به مشکلات ارز دیجیتال در ایران دامن زده است.
کیفیت اینترنت در ایران در رتبه‌های پایین جهانی قرار دارد و گزارش‌ها نشان می‌دهد که این اختلالات عمدتاً ناشی از سیاست‌گذاری‌ها و اقدامات مدیریتی است، نه صرفاً مشکلات زیرساختی.
علاوه بر اختلالات، فیلترینگ گسترده سایت‌های مرتبط با ارز دیجیتال، از جمله صرافی‌های خارجی و برخی سایت‌های خبری و تحلیلی در حوزه ترید، دسترسی کاربران ایرانی را به بازارهای جهانی محدود کرده است. این امر نه‌تنها باعث افزایش وابستگی به ابزارهای تغییر آی‌پی مانند وی‌پی‌ان شده، بلکه امنیت معاملات را به خطر انداخته و به خروج سرمایه از کشور نیز دامن زده است.
تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت دسترسی به صرافی‌های خارجی
تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، دسترسی کاربران ایرانی به صرافی‌های معتبر بین‌المللی ارز دیجیتال را به‌شدت محدود کرده و یکی دیگر از مشکلات ارز دیجیتال در ایران را پدید آورده است. بسیاری از این صرافی‌ها، به دلیل قوانین بین‌المللی یا برای اجتناب از نقض تحریم‌ها، از ارائه خدمات به کاربران با آی‌پی ایران یا مدارک شناسایی ایرانی خودداری می‌کنند.
این امر شامل پلتفرم‌های بزرگی مانند بایننس نیز می‌شود که احراز هویت (KYC) را اجباری کرده و هویت کاربران ایرانی را تایید نمی‌کند. این محدودیت‌ها، فعالان بازار رمز ارز در ایران را مجبور به استفاده از روش‌های جایگزین و پرریسک، مانند استفاده از VPN با آی‌پی ثابت غیرایرانی یا حتی جعل هویت و مدارک جعلی برای دسترسی به این پلتفرم‌ها کرده است.
این اقدامات نه تنها ریسک مسدود شدن حساب و از دست دادن دارایی‌ها را افزایش می‌دهد، بلکه باعث می‌شود کاربران در صورت بروز مشکل به خدمات پشتیبانی صرافی‌ها دسترسی نداشته باشند. چنین وضعیتی، امنیت سرمایه‌گذاری را برای ایرانیان به‌شدت کاهش داده است.
مشکلات اقتصادی و بی‌ثباتی قیمت ارز در ایران
بی‌ثباتی اقتصادی، نوسانات شدید نرخ ارز و تورم بالا از جمله عوامل کلیدی هستند که به‌طور مستقیم بر زندگی روزمره و به‌ویژه بازار ارزهای دیجیتال در ایران تأثیر می‌گذارند و به مشکلات ارز دیجیتال در ایران می‌افزایند. این شرایط باعث شده تا ارزش ریال ایران به‌طور مداوم کاهش یابد و هزینه‌های خرید ارزهای دیجیتال که معمولاً به قیمت دلار محاسبه می‌شوند، به‌صورت لحظه‌ای تغییر کنند.
تورم فزاینده در ایران، به‌ویژه در سال‌های اخیر، مردم را به سمت یافتن راه‌هایی برای حفظ ارزش دارایی‌هایشان سوق داده است. در چنین شرایطی، بسیاری از افراد به‌دنبال سرمایه‌گذاری در دارایی‌هایی مانند طلا، ارزهای خارجی و ارزهای دیجیتال هستند تا از کاهش بیشتر قدرت خرید خود جلوگیری کنند. این روند تقاضا برای ارزهای دیجیتال را افزایش داده است.
بااین‌حال، نوسانات لحظه‌ای قیمت دلار و عدم قطعیت در سیاست‌های اقتصادی، ریسک سرمایه‌گذاری در این بازار را برای کاربران ایرانی دوچندان می‌کند. ارزهایی مانند تتر (USDT) به دلیل ارزش پایدار خود در برابر دلار آمریکا محبوبیت زیادی بین ایرانیان پیدا کرده‌اند تا به‌عنوان پوششی در برابر تورم عمل کنند، اما سیاست‌های کنترلی بانک مرکزی می‌تواند بر این بازار نیز تاثیرگذار باشد.
ریسک‌های امنیتی و کلاهبرداری‌های ارز دیجیتال
با وجود جذابیت‌های بازار رمز ارزها، سرمایه‌گذاری در این حوزه با ریسک‌های امنیتی و کلاهبرداری‌های متعددی همراه است. شناخت این خطرات برای محافظت از دارایی‌های دیجیتال ضروری است.
روش‌های مختلف و پر زرق و برق کلاهبرداری
فضای نسبتاً جدید و نوظهور ارزهای دیجیتال، به خصوص در ایران به دلیل فقدان چارچوب‌های نظارتی قوی و تحریم‌ها، بستر مناسبی برای رواج پروژه‌های جعلی، طرح‌های پانزی و انواع سوءاستفاده‌های کلاهبرداری ارز دیجیتال را فراهم کرده است.
این کلاهبرداری‌ها شامل وعده سودهای نجومی و تضمین‌شده، جذب سرمایه‌گذاران جدید برای پرداخت سود به قدیمی‌ها و پروژه‌هایی با تیم‌های توسعه‌دهنده ناشناس و عدم شفافیت در وایت پیپر (Whitepaper) می‌شود.
علاوه بر طرح‌های هرمی و پانزی در حوزه رمز ارزها، شاهد افزایش سیگنال‌فروشی‌های غلط، معرفی پروژه‌های فیک و حتی پیشنهاد اجاره حساب صرافی هستیم. اجاره دادن حساب صرافی می‌تواند پیامدهای حقوقی سنگینی از جمله، حبس، جزای نقدی و اتهام مشارکت در پولشویی یا سایر جرایم مالی را برای صاحب حساب به‌دنبال داشته باشد.
حملات سایبری و چالش‌های پیگیری
حملات سایبری و هک شدن کیف پول‌ها، چه در سطح صرافی‌های داخلی و چه کیف پول‌های شخصی، همواره تهدیدی جدی برای دارایی‌های کاربران محسوب می‌شود.
متأسفانه، به‌دلیل تحریم‌های بین‌المللی و عدم شفافیت قانونی داخلی، پیگیری کلاهبرداری‌ها و جرایم مرتبط با ارزهای دیجیتال از طریق سازمان‌های بین‌المللی بسیار دشوار یا حتی غیرممکن است.
این وضعیت، مسئولیت پیگیری را عمدتاً بر دوش نهادهای داخلی مانند پلیس فتا و مراجع قضایی می‌اندازد که ممکن است به دلیل ماهیت پیچیده و فرامرزی جرایم رمزارزی، با چالش‌هایی مواجه شوند. این موضوع ریسک سرمایه‌گذاری در این حوزه را برای کاربران ایرانی به شدت افزایش می‌دهد.
چالش انتخاب صرافی ارز دیجیتال ایرانی امن
انتخاب بهترین صرافی ارز دیجیتال ایرانی، به‌دلایل مختلفی یک چالش مهم برای کاربران به شمار می‌رود. این چالش‌ها می‌توانند بر تجربه کاربری و امنیت سرمایه‌گذاری تأثیر بگذارند.
یکی از این مسائل، تنوع محدود ارزهای قابل معامله در برخی از این صرافی‌ها است که امکان دسترسی کامل به بازارهای جهانی را از کاربران می‌گیرد. علاوه بر این، کارمزدهای نسبتاً بالا و عدم شفافیت کافی در عملکرد برخی پلتفرم‌ها، می‌تواند برای کاربران دلسردکننده باشد.
معیارهای انتخاب صرافی ارز دیجیتال
برای انتخاب صرافی مناسب، باید به معیارهای مهمی توجه کرد از جمله:
- لایه‌های امنیتی قوی
- شفافیت در کارمزدها
- پشتیبانی قوی
این عوامل به کاربران کمک می‌کنند تا با اطمینان بیشتری دارایی‌های خود را مدیریت کنند و از کلاهبرداری‌ها در امان بمانند.
در این میان، صرافی سرمایکس به‌عنوان یک گزینه با اعتبار و امنیت بالا شناخته می‌شود. این پلتفرم با پشتیبانی از بلای ۵۰۰ ارز دیجیتال، ارائه خدمات متنوع، پشتیبانی فعال و تأکید بر امنیت دارایی‌های کاربران، تلاش دارد تا محیطی امن و قابل اعتماد برای معامله ارزهای دیجیتال فراهم کند.
عدم توجه به آموزش اصولی و آگاهی کاربران
با وجود در دسترس بودن منابع آموزشی مناسب و اصولی در حوزه ارزهای دیجیتال، متأسفانه بسیاری از کاربران تازه‌وارد اهمیت کافی به کسب دانش و آگاهی لازم نمی‌دهند. این عدم آگاهی می‌تواند منجر به تصمیم‌گیری‌های نادرست، ورود به پروژه‌های پرخطر و در نهایت، از دست رفتن سرمایه شود.
بسیاری از افراد با نادیده گرفتن مفاهیم فاندامنتال و تحلیل تکنیکال بازار، تنها بر اساس هیجانات یا سیگنال‌های غیرمعتبر وارد این حوزه می‌شوند. در حالی که یادگیری مفاهیم پایه، شناخت فناوری بلاک چین، و آشنایی با تحلیل‌های تکنیکال و فاندامنتال برای کاهش ریسک و افزایش شانس موفقیت در بازار رمزارزها ضروری است.
بیشتر بخوانید: تفاوت تحلیل تکنیکال با تحلیل فاندامنتال
موارد فقهی و وراثت ارزهای دیجیتال در ایران
مسئله فقهی ارز دیجیتال در ایران همچنان محل بحث مراجع دینی است و نظرات متفاوتی در این زمینه ارائه شده است. این تفاوت دیدگاه‌ها به ماهیت جدید و پیچیده ارزهای دیجیتال بازمی‌گردد. برای مطالعه این نظرات، پیشنهاد می‌کنیم مقاله «حکم شرعی ارز دیجیتال چیست؟» را مطالعه کنید.
با وجود اینکه ارز دیجیتال در اکثر نظام‌های حقوقی به‌عنوان نوعی دارایی شناخته می‌شود و قابلیت به ارث رسیدن را دارد، ماهیت خاص آن چالش‌های عملی و حقوقی‌ای را در زمینه ارث و میراث در ایران ایجاد می‌کند. در ایران، قوانین مربوط به ارزهای دیجیتال هنوز کاملاً شفاف نیستند، اما منعی برای به ارث گذاشتن آن‌ها وجود ندارد. بااین‌حال، عدم وجود قوانین مشخص در خصوص نحوه تقسیم ارزهای دیجیتال بین وراث می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند.
بزرگترین چالش عملی، دسترسی وراث به دارایی‌های دیجیتال متوفی است؛ اگر فرد برنامه‌ریزی مناسبی نداشته باشد و اطلاعات دسترسی (مانند کلیدهای خصوصی یا رمز عبور کیف پول) را در اختیار وراث قرار ندهد، این دارایی‌ها ممکن است برای همیشه غیرقابل دسترس بمانند.
سؤالات متداول
آیا خرید و فروش ارز دیجیتال در ایران قانونی است؟
استفاده از ارز دیجیتال برای پرداخت داخلی در ایران ممنوع است، اما به‌دلیل عدم وجود قانون صریح مبنی بر ممنوعیت کلی، جرم محسوب نمی‌شود و معامله آن غیرقانونی نیست.
مشکلات استفاده از ارز دیجیتال در ایران چیست؟
مشکلات شامل بی‌ثباتی اقتصادی و تورم، محدودیت دسترسی به صرافی‌های خارجی به دلیل تحریم‌ها، فیلترینگ اینترنت و سرعت پایین و همچنین ریسک‌های بالای کلاهبرداری و عدم آگاهی کاربران است.
چالش‌های استخراج رمز ارز در ایران چیست؟
چالش‌ها شامل نیاز به برق زیاد و پرهزینه، محدودیت‌ها و قوانین مربوط به مصرف برق، لزوم دریافت مجوز از وزارت صمت و همچنین خطرات حملات سایبری به مزارع استخراج هستند.
چه چالش‌هایی در انتخاب یک صرافی ارز دیجیتال داخلی مناسب وجود دارد؟
انتخاب صرافی داخلی با چالش‌هایی مانند تنوع محدود رمز ارزهای قابل معامله، کارمزدهای بالا، شفافیت پایین در عملکرد برخی صرافی‌ها و ریسک‌های امنیتی همراه است.
آیا دارایی‌های دیجیتال به ارث می‌رسند؟
بله، ارزهای دیجیتال به‌عنوان دارایی قابل انتقال به ورثه هستند، اما چالش اصلی دسترسی به آن‌ها پس از فوت متوفی است، مگر اینکه اطلاعات لازم (مانند کلید خصوصی) به وراث منتقل شده باشد.
جمع‌بندی
وضعیت ارزهای دیجیتال در ایران با چالش‌های متعددی از جمله عدم شفافیت قانونی، محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها، بی‌ثباتی اقتصادی، و ریسک‌های بالای امنیتی و کلاهبرداری همراه است. این عوامل باعث شده‌اند تا کاربران ایرانی با موانع زیادی برای فعالیت امن و مطمئن در این بازار روبرو شوند و دسترسی آن‌ها به پلتفرم‌های بین‌المللی و حتی خدمات پایه اینترنتی محدود گردد.
با این حال، با توجه به ظرفیت‌های بالای ارزهای دیجیتال در دور زدن تحریم‌ها و حفظ ارزش دارایی در شرایط تورمی، گرایش به این حوزه در ایران رو به افزایش است. آگاهی و آموزش کاربران، توسعه صرافی‌های داخلی امن و قابل اعتماد و حرکت به سمت تدوین قوانین شفاف و جامع می‌تواند به کاهش ریسک‌ها و بهره‌برداری مؤثر از فرصت‌های این فناوری نوین کمک کند.
