ارز دیجیتال یا کریپتوکارنسی (Cryptocurrency) که به آن رمزارز، ارز رمزپایه و ارز رمزنگاریشده نیز گفته میشود، بهعنوان نسل جدیدی از پول دیجیتال، با ساختاری متفاوت از سیستمهای مالی سنتی، بحثهای زیادی را به خود اختصاص داده است. این ارزها با وعده حذف واسطهها و ایجاد یک سیستم مالی غیرمتمرکز که در آن هیچ نهاد مرکزی مثل دولت یا بانک نقشی ندارد، توجه زیادی را جلب کردهاند. در این مقاله، قصد داریم به طور جامع به این پرسش کلیدی پاسخ دهیم که ارز دیجیتال چیست؟
برای رسیدن به درک کامل، ابتدا به تعریف و تاریخچه ارزهای دیجیتال میپردازیم، سپس نحوه کار، انواع ارز دیجیتال، مزایا و معایبشان را بررسی خواهیم کرد. در نهایت نیز نگاهی به روشهای خرید، فروش و نگهداری این داراییها خواهیم داشت تا تصویری کامل از این فناوری داشته باشیم.
فهرست مقاله
Toggleارز دیجیتال چیست؟
ارز دیجیتال، که با نامهای رمز ارز و کریپتوکارنسی نیز شناخته میشود، نوعی پول دیجیتال یا مجازی است که برای تضمین امنیت و تأیید تراکنشها، از فناوری رمزنگاری (Cryptography) استفاده میکند.
بر خلاف پولهای سنتی که توسط دولتها و بانکهای مرکزی منتشر و کنترل میشوند، ارزهای دیجیتال به صورت غیرمتمرکز فعالیت میکنند. به این معنی که هیچ نهاد، بانک یا واسطه مرکزی در مدیریت و کنترل آنها نقشی ندارد.
برای اشاره به این فناوری در زبان فارسی، گاهی از عباراتی مانند ارز رمزنگاری شده، رمزدارایی، ارز رمزپایه و رمزینه نیز استفاده میشود.
رمز ارز یا ارز دیجیتال؟ یک اشتباه رایج
در اصل دو مفهوم به نام ارز دیجیتال (Digital Currency) و رمز ارز (Cryptocurrency) وجود دارد که بهاشتباه بهجای یکدیگر بهکار میروند.
ارز دیجیتال یا همان Digital Currency، به هر نوع پولی گفته میشود که به صورت الکترونیکی و غیر فیزیکی وجود دارد و میتواند تحت کنترل یک نهاد مرکزی مانند بانک مرکزی باشد. برای نمونه، ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) یا حتی موجودی حساب بانکی شما نوعی ارز دیجیتال به شمار میرود که ارزش آن توسط دولت یا مؤسسات مالی پشتیبانی میشود.
اما ارز دیجیتال رمزنگاریشده یا کریپتوکارنسی (Cryptocurrency) نوعی دیجیتال کارنسی است که روی بلاک چین و شبکههای غیرمتمرکز عمل میکند و وابسته به هیچ نهاد مرکزی نیست. این نوع ارزها با استفاده از رمزنگاری ایمن شدهاند و امکان جعل یا دوباره خرج کردن آنها تقریباً غیرممکن است. بیت کوین و اتریوم از نمونههای شناختهشده ارزهای دیجیتال رمزنگاریشده هستند.
بااینحال، در زبان فارسی به ارز دیجیتال رمزنگاریشده، اشتباهاً «ارز دیجیتال» میگویند و به یک اشتباه رایج و جاافتاده تبدیل شده است. بههمینخاطر، ما هم از این به بعد برای راحتی بیان، ارز دیجیتال رمزنگاریشده یا کریپتوکارنسی را همان ارز دیجیتال مینامیم.
تاریخچه ارزهای دیجیتال؛ از ایده اولیه تا پذیرش گسترده
ارز دیجیتال مفهومی است که از دهه ۱۹۸۰ میلادی شکل گرفت، اما تا سالها تنها در حد ایده باقی ماند. تلاشهای متعددی برای ساخت پول دیجیتال انجام شد، اما هیچ یک به موفقیت نرسید تا اینکه بیت کوین در سال ۲۰۰۸ معرفی شد و مسیر تازهای را در دنیای مالی رقم زد. در ادامه نگاهی به مراحل تاریخی شکلگیری و رشد ارزهای دیجیتال خواهیم داشت.
۱۹۸۰–۱۹۹۰: ایدههای اولیه پول دیجیتال
در سال ۱۹۸۲ دیوید چاوم (David Chaum)، رمزنگار آمریکایی، در رساله دکترای خود ایده پایگاه داده توزیعشده را مطرح کرد که بعدها پایهای برای بلاک چین شد. او در سال ۱۹۹۵ پروژه دیجیکش (Digicash) را توسعه داد که یکی از اولین تلاشها برای ساخت پول الکترونیکی ناشناس بود.
۱۹۹۸: بیت گلد و بیمانی
نیک زابو (Nick Szabo) طرحی به نام بیت گلد (Bit Gold) ارائه داد که بسیار شبیه بیت کوین بود. این سیستم بر حل مسائل رمزنگاری و پاداشدهی به مشارکتکنندگان استوار بود. در همان دوران پروژه دیگری به نام بی-مانی (B-Money) نیز معرفی شد، اما هیچیک نتوانستند در عمل موفق شوند. بسیاری معتقدند که ایده اولیه بیت کوین از همین پروژه کلید الهام گرفته شده است.
عدهای تصور میکنند که نیک سابو همان ساتوشی ناکاموتو (Satoshi Nakamoto) است. اگر میخواهید در مورد نیک سابو و ارتباطش با ساتوشی، خالق بیت کوین، بیشتر بدانید، حتما مقاله «نیک سابو کیست» را مطالعه کنید.
۲۰۰۸: تولد بیت کوین
در ۳۱ اکتبر ۲۰۰۸، شخص یا گروهی با نام مستعار ساتوشی ناکاموتو وایت پیپر بیت کوین را منتشر کرد. در این مقاله، بیت کوین بهعنوان یک سیستم پول نقد الکترونیکی همتابههمتا معرفی شد که بدون نیاز به نهاد مرکزی کار میکند.
۲۰۰۹: بلاک پیدایش و استخراج اولین بیت کوین
در ژانویه ۲۰۰۹، اولین بلاک بیت کوین با نام جنسیس بلاک یا بلاک پیدایش (Genesis Block) استخراج شد و ۵۰ بیت کوین اولیه پدید آمد. این رویداد، آغاز بهکار رسمی شبکه بیت کوین و فرایند استخراج (Mining) را رقم زد. در آن زمان، تنها عده کمی از برنامهنویسان به این پروژه توجه داشتند.
۲۰۱۰: اولین تراکنش واقعی
در سال ۲۰۱۰، اولین خرید واقعی با بیت کوین انجام شد. لازلو هانیچ (Laszlo Hanyecz) دو پیتزا را در ازای پرداخت ۱۰ هزار بیت کوین خرید. همین رویداد بعدها به نماد آغاز استفاده تجاری از ارز دیجیتال تبدیل شد. همچنین در همین سال، نخستین صرافیهای کوچک ارز دیجیتال شکل گرفتند.
در آوریل ۲۰۱۰، قیمت بیت کوین کمتر از ۱۴ سنت بود و تا اوایل نوامبر، به ۳۶ سنت رسید و سپس در حدود ۲۹ سنت تثبیت شد.
۲۰۱۱: جان گرفتن بیت کوین و ظهور آلت کوینها
با موفقیت نسبی بیت کوین، پروژههای جایگزین به نام آلت کوین (Altcoin) معرفی شدند. لایت کوین (Litecoin) از نخستین نمونهها بود که با هدف تراکنش سریعتر و کارمزد کمتر، ایجاد شد. این دوران، آغاز تنوع در بازار رمز ارزها بود. قیمت بیت کوین هم در این سال تا حدود ۸.۸ دلار رشد کرد.
۲۰۱۲: تأسیس بنیاد بیت کوین
در سال ۲۰۱۲، قیمت بیت کوین بهطور مداوم رشد کرد و در سپتامبر همان سال، بنیاد بیت کوین (Bitcoin Foundation) برای ترویج توسعه و پذیرش آن تأسیس شد. همچنین ریپل (Ripple) با نام اولیه OpenCoin راهاندازی شد و در سال بعد، سرمایهگذاری خطرپذیر جذب کرد.
۲۰۱۳: اولین حباب قیمتی
در ابتدای سال ۲۰۱۳، قیمت بیت کوین برای نخستین بار از ۱۰۰۰ دلار گذشت، اما خیلی زود سقوط کرد. این نوسان شدید باعث شد رسانهها و مردم بیشتر به ارزهای دیجیتال توجه کنند.
۲۰۱۴: سقوط مت گاکس
در سال ۲۰۱۴، صرافی مت گاکس (Mt. Gox) که بزرگترین مرکز تبادل بیت کوین بود، هک شد و ۸۵۰ هزار بیت کوین از دست رفت. این اتفاق ضربه بزرگی به اعتماد عمومی وارد کرد و نشان داد امنیت در دنیای غیرمتمرکز چه اهمیتی دارد.
۲۰۱۵: ظهور اتریوم و قراردادهای هوشمند
اتریوم (Ethereum) در سال ۲۰۱۵ با معرفی مفهوم قرارداد هوشمند (Smart Contracts)، تحولی اساسی در کاربرد بلاک چین ایجاد کرد. علاوه بر ارز دیجیتال اتر (Ether)، امکان ایجاد توکنها و اپلیکیشنهای غیرمتمرکز بر بستر این شبکه فراهم شد.
۲۰۱۶: موج عرضه اولیه سکه (ICO)
محبوبیت اتریوم باعث شد پروژههای زیادی برای جذب سرمایه از روش عرضه اولیه کوین (ICO) استفاده کنند. برخی پروژهها موفق و نوآور بودند، اما بسیاری نیز طرحهای هرمی و پانزی بودند.
۲۰۱۷: اوجگیری قیمت بیت کوین
در دسامبر ۲۰۱۷، قیمت بیت کوین برای اولینبار به مرز ۲۰ هزار دلار رسید و ارزش کل بازار ارزهای دیجیتال به بیش از ۸۰۰ میلیارد دلار افزایش یافت. این دوران، اوج هیجان و ورود سرمایهگذاران خرد به بازار بود.
۲۰۱۸: ترکیدن حباب
پس از رشد شدید قیمت بیت کوین و ارزهای دیجیتال، بازار وارد روند نزولی شد. بسیاری از پروژههای ضعیف از بین رفتند و تنها پروژههایی که کاربرد واقعی داشتند، باقی ماندند.
۲۰۱۹: تمرکز بر کاربرد واقعی
از سال ۲۰۱۹ به بعد، پروژهها بیشازگذشته روی حل مسائل واقعی تمرکز کردند: از امور مالی غیرمتمرکز یا دیفای (DeFi) و بازیهای بلاک چینی گرفته تا مدیریت هویت دیجیتال و پرداختهای جهانی. در این دوران، سرمایهگذاران حرفهای و شرکتهای بزرگ نیز وارد بازار شدند.
از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱، ظهور ETFهای ارز دیجیتال به خصوص بیت کوین، قیمت این ارز دیجیتال را بهشدت بالا برد. اتفاقات این چند سال به حدی زیاد بود که طی این سالها قیمت بیت کوین بین ۲۰ تا ۳۰ هزار دلار هم رسید و دوباره در سال ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ قیمتهای ۱۰۰ هزار دلار به بالا را هم شاهد بودیم.
تفاوت ارز دیجیتال با پولهای سنتی و الکترونیکی
تشخیص فرق بین ارز دیجیتال با پولهای سنتی و الکترونیکی به درک درستتری از ارز دیجیتال کمک میکند. این دو مفهوم تفاوتهای مهمی باهم دارند. در جدول زیر، خلاصهای از این تفاوتها را مشاهده میکنید:
ویژگی |
پولهای سنتی و الکترونیکی |
ارزهای دیجیتال |
میزان تمرکززدایی و تمرکزگرایی |
متمرکز؛ تحت کنترل دولتها و بانکهای مرکزی |
غیرمتمرکز؛ بر بستر بلاک چین و توزیعشده بین کاربران |
ماهیت تراکنش |
نیازمند واسطه (بانک، کارت اعتباری، پلتفرم پرداخت) |
تراکنش مستقیم همتابههمتا بدون واسطه |
شفافیت و حریم خصوصی |
تراکنشها محرمانه در پایگاههای داده مرکزی ذخیره میشوند؛ دسترسی محدود |
همه تراکنشها شفاف و عمومی روی بلاکچین ثبت میشوند، اما هویت کاربران ناشناس است |
امنیت و تغییرناپذیری |
امکان تغییر یا دستکاری دادهها وجود دارد؛ در معرض حملات سایبری قرار دارند |
استفاده از رمزنگاری پیشرفته؛ تراکنشها پس از ثبت غیرقابل تغییر و حذف هستند |
تأثیر سیاستهای مالی |
وابسته به سیاستهای دولت و بانک مرکزی (چاپ پول، نرخ بهره و…) و احتمال تورم |
مستقل از دولتها؛ عرضه محدود (مثل بیتکوین با سقف ۲۱ میلیون) و مصونتر از تورم |
تمرکززدایی
پولهای سنتی و الکترونیکی به طور کامل متمرکز هستند و توسط نهادهای مرکزی مانند بانکهای مرکزی یا مؤسسات مالی مرتبط با بانکها کنترل میشوند. این نهادها، اختیار کامل بر تولید، توزیع و مدیریت پول را دارند.
در مقابل، ارزهای دیجیتال روی یک شبکه کامپیوتری توزیعشده به نام بلاک چین فعالیت میکنند. این شبکهها توسط هیچ نهاد یا دولتی کنترل نمیشوند و قدرت تصمیمگیری به صورت غیرمتمرکز بین تمامی کاربران تقسیم شده است.
ماهیت تراکنش
در سیستمهای مالی سنتی و الکترونیکی، برای هرگونه تراکنش مالی، نیاز به یک واسطه (مانند بانک، شرکتهای کارت اعتباری یا پلتفرمهای پرداخت) وجود دارد. این واسطهها مسئول تأیید و ثبت تراکنشها هستند و معمولاً کارمزدی نیز دریافت میکنند.
در مقابل، ارزهای دیجیتال امکان انجام تراکنشهای مستقیم و بدون واسطه یا همتا به همتا (Peer-to-Peer) را بین دو کاربر فراهم میکنند.
شفافیت و حریم خصوصی
تراکنشهای بانکی و پولهای الکترونیکی بهصورت محرمانه در پایگاههای داده متمرکز ثبت میشوند و دسترسی به آنها محدود است. اما تمامی تراکنشهای انجامشده با ارزهای دیجیتال به صورت عمومی و شفاف در بلاک چین ثبت و برای هر فردی قابل مشاهده است.
با این حال، هویت واقعی کاربران ناشناس باقی میماند و تنها آدرس کیف پول آنها مشخص است. این سطح از شفافیت به جلوگیری از فساد و دستکاری کمک میکند.
امنیت و تغییرناپذیری
سیستمهای مالی متمرکز در برابر حملات سایبری یا تغییر دادههای داخلی آسیبپذیر هستند. در مقابل، رمز ارز ها با استفاده از رمزنگاری پیشرفته و ماهیت توزیعشده خود، امنیت بالایی را فراهم میکنند.
یکبار که تراکنشی در بلاک چین ثبت شود، امکان تغییر، حذف یا جعل آن وجود ندارد. این ویژگی که تغییرناپذیری (Immutability) نام دارد، سیستم را در برابر تقلب و حملات مقاوم میکند. البته بلاک چین هم آسیبپذیریهای خاص خود را دارد و به معنی غیرقابل هک بودن آن نیست.
تأثیر سیاستهای مالی
دولتها و بانکهای مرکزی میتوانند با اجرای سیاستهای پولی مانند چاپ پول یا تغییر نرخ بهره، بر ارزش پولهای سنتی تأثیر بگذارند. این اقدامات ممکن است به تورم و کاهش قدرت خرید منجر شود.
در مقابل، ارزهای دیجیتال خارج از کنترل نهادهای دولتی هستند و عرضه بسیاری از آنها مانند بیت کوین با سقف عرضه ۲۱ میلیون واحدی، از پیش تعیین شده است. این ماهیت، آنها را در برابر تورم ناشی از سیاستهای پولی دولتی مصون میکند.
این ویژگیها، ارز دیجیتال را از پولهای الکترونیکی مانند پیپال یا کارتهای بانکی نیز متمایز میکند. هرچند پیپال به صورت دیجیتال عمل میکند، اما همچنان به بانکها و واسطهها وابسته است و توسط یک شرکت متمرکز کنترل میشود. بههمیندلیل، رمز ارز به عنوان یک نوآوری بنیادین در حوزه مالی شناخته میشوند.
ارز دیجیتال چگونه کار می کند؟
شاید این سؤال برای شما پیش آمده باشد که در دنیای بدونِ پول فیزیکی و سکه و بانک، ارزهای دیجیتال چگونه منتقل و ارزش آنها تضمین میشود؟ اگر هیچ بانک مرکزی یا واسطهای وجود ندارد، چه نهادی تراکنشها را تأیید میکند و از درستی آنها مطمئن میشود؟
در این بخش، ساده و مرحلهبهمرحله، به بررسی نحوه کارکرد ارزهای دیجیتال میپردازیم و تا حد ممکن از پیچیدگیهای فنی فاصله میگیریم.
بلاک چین و دفتر کل توزیع شده؛ زیربنای ارزهای دیجیتال
بلاک چین را میتوان بهعنوان یک دفتر کل غیرمتمرکز (DLT) و دیجیتال تصور کرد که تمامی تراکنشهای مالی در آن بهصورت عمومی و شفاف ثبت میشوند. این دفتر کل، برخلاف سیستمهای مالی سنتی، توسط هیچ نهاد مرکزی کنترل نمیشود و در شبکه وسیعی از کامپیوترها توزیع شده است.
تعدادی تراکنش در یک بلاک ثبت میشود (هرچه اندازه بلاک بیشتر باشد، تراکنشهای بیشتری در یک بلاک جا میگیرد) و این بلاکها بهصورت رمزنگاریشده و متوالی به یکدیگر متصل شده و یک زنجیره را تشکیل میدهند. این ساختار زنجیرهای و رمزنگاریشده، هرگونه امکان تغییر یا دستکاری اطلاعات پس از ثبت را از بین میبرد.
انجام تراکنش، از ارسال تا تأیید
فرآیند ارسال رمزارز، مراحل مشخصی دارد. این فرآیند با استفاده از کیف پول رمز ارزی و کلید خصوصی شما آغاز میشود. شما تراکنش مورد نظر (مثلاً ارسال بیت کوین به شخص دیگر) را ایجاد و به شبکه ارسال میکنید.
- ایجاد و انتشار تراکنش: در این مرحله، تراکنش شما به صورت یک پیام رمزنگاریشده در شبکه منتشر میشود و منتظر تأیید میماند.
- تأیید تراکنش توسط نودها و ماینرها: کامپیوترهای متصل به شبکه که به آنها نود گفته میشود، تراکنش شما را تأیید میکنند. در شبکههایی مانند بیت کوین، ماینرها با حل مسائل پیچیده ریاضی، تراکنشها را در یک بلاک جدید جمعآوری کرده و به بلاک چین اضافه میکنند.
- تأیید نهایی: پس از اضافه شدن بلاک به زنجیره، تراکنش شما نهایی شده و ارز دیجیتال به کیف پول مقصد منتقل میشود. این فرآیند، امنیت و شفافیت تراکنش را تضمین میکند.
مکانیزمهای اجماع، قلب امنیت شبکه
برای اینکه تمامی نودهای شبکه بر سر صحت تراکنشها به توافق برسند، از مکانیزمهای اجماع استفاده میشود. این مکانیزمها، قوانین و پروتکلهایی هستند که به شبکه اجازه میدهند بدون نیاز به یک واسطه مرکزی، به درستی عمل کند. در ادامه چند مورد از مهمترین آنها را بررسی میکنیم.
- اثبات کار (Proof of Work): در این مکانیزم، ماینرها برای اضافه کردن بلاک جدید به زنجیره با یکدیگر رقابت میکنند. اولین ماینری که مسئله ریاضی را حل کند، پاداش دریافت میکند. بیت کوین برای اجماع از این مکانیزم استفاده میکند.
- اثبات سهام (Proof of Stake): در این مکانیزم، افراد با قرار دادن مقداری از ارز خود در شبکه یا اصطلاحاً استیکینگ، حق تأیید تراکنشها را به دست میآورند. این روش نسبت به اثبات کار، مصرف انرژی کمتری دارد و اتریوم از آن استفاده میکند. برای کسب اطلاعات بیشتر، مقاله «استیکینگ چیست» را مطالعه کنید.
علاوه بر دو روش اصلی بالا، مکانیزمهای اجماع دیگری نیز وجود دارند که هر کدام ویژگیهای خاص خود را دارند از جمله:
- اثبات سهام نمایندگی شده (Delegated Proof of Stake – DPoS): در این مکانیزم، کاربران به نمایندگان (Delegate) مورد اعتماد خود رأی میدهند و این نمایندگان مسئولیت تأیید تراکنشها را بر عهده دارند. این روش سرعت بالایی دارد و مقیاسپذیری شبکه را افزایش میدهد.
- اثبات اعتبار (Proof of Authority – PoA): در این مکانیزم، تراکنشها توسط تعداد محدودی از نهادها یا افراد معتبر که از قبل تأیید شدهاند، تأیید میشوند. این روش در شبکههای خصوصی یا کنسرسیومها بسیار سریع عمل میکند.
- اثبات ظرفیت (Proof of Capacity – PoC): در این روش، اعضای شبکه فضای هارد دیسک خود را برای حل مسائل رمزنگاری شده ارائه میدهند. هرچه فضای بیشتری داشته باشند، شانس بیشتری برای ایجاد بلاک جدید و دریافت پاداش دارند. این روش از لحاظ مصرف انرژی بهینهتر از اثبات کار است.
کاربرد ارز دیجیتال چیست؟
در ادامه با انواع کاربرد ارزهای دیجیتال در دنیای واقعی و مجازی آشنا میشویم.
سرمایهگذاری و پسانداز
یکی از مهمترین و شناختهشدهترین کاربردهای ارزهای دیجیتال، استفاده از آنها به عنوان ابزاری برای سرمایهگذاری و پسانداز است. بسیاری از افراد و شرکتها، ارزهایی مانند بیت کوین و اتریوم را به امید رشد ارزش آنها در آینده خرید و نگهداری میکنند.
نوسانات شدید قیمتی در این بازار، هم فرصتهای سودآوری و هم ریسکهای بالایی را به همراه دارد که آن را به گزینهای جذاب برای سرمایهگذاران جسور تبدیل کرده است.
انتقال پول در سطح جهانی
ارزهای دیجیتال فرآیند انتقال پول در سطح بینالمللی را متحول کردهاند. با استفاده از این ارزها، میتوان پول را در عرض چند دقیقه و با کارمزد بسیار پایین، به هر نقطهای از جهان ارسال کرد. این ویژگی به ویژه برای افرادی که به بانکها دسترسی ندارند یا نیاز به انتقال سریع مبالغ بزرگ دارند، بسیار کاربردی است و فرآیند پیچیده و زمانبر حوالههای بانکی را حذف میکند.
خرید و فروش کالا و خدمات
تعداد کسبوکارها و فروشگاههای آنلاینی که پرداخت با ارزهای دیجیتال را میپذیرند، روز به روز در حال افزایش است. این امکان به کاربران اجازه میدهد تا بدون نیاز به کارت اعتباری یا حساب بانکی، به صورت مستقیم و امن خرید کنند. این روش پرداخت، به ویژه برای خریدهای بینالمللی، بسیار کارآمد است و حریم خصوصی بیشتری را برای خریدار فراهم میکند.
ابزاری برای وامدهی و وامگیری
با ظهور امور مالی غیرمتمرکز، ارزهای دیجیتال به ابزاری برای وامدهی و وامگیری بدون نیاز به بانکها تبدیل شدهاند. در این سیستمها، کاربران میتوانند داراییهای خود را به استخرهای نقدینگی واریز و در ازای آن سود دریافت کنند یا با وثیقهگذاری داراییهای خود، وام بگیرند. این امکانات جدید، سیستم مالی را برای همه قابل دسترستر و کارآمدتر میکند.
استفاده در فناوریهای نوظهور
ارزهای دیجیتال تنها به عنوان یک نوع پول مطرح نیستند، بلکه ستون فقرات فناوریهای نوظهوری مانند توکنهای غیرقابل تعویض یا ان اف تیها (NFT) و متاورس نیز به شمار میروند. انافتیها از ارزهای دیجیتال برای تأیید مالکیت داراییهای دیجیتالی مانند آثار هنری، موسیقی و آیتمهای درون بازی استفاده میکنند و متاورس نیز به دنبال ایجاد یک اقتصاد مجازی کامل بر پایه ارزهای دیجیتال است.
حاکمیت غیرمتمرکز
یکی از کاربردهای نوین ارزهای دیجیتال، فراهم کردن امکان حاکمیت غیرمتمرکز برای پروژهها و پلتفرمها است. بسیاری از شبکهها با انتشار توکنهای حاکمیتی (Governance Tokens)، به دارندگان این توکنها اجازه میدهند تا در مورد آینده پروژه رأیگیری کنند. این مکانیزم، قدرت تصمیمگیری را از یک نهاد مرکزی به جامعه کاربری منتقل کرده و باعث افزایش شفافیت و مشارکت میشود.
جمعآوری سرمایه
ارزهای دیجیتال با مکانیزمهایی مانند عرضه اولیه کوین یا ICO و همچنین عرضه اولیه صرافی (IEO)، شیوه سنتی جمعآوری سرمایه را متحول کردهاند. پروژههای جدید میتوانند با فروش توکنهای خود به سرمایهگذاران در سراسر جهان، سرمایه لازم برای توسعه را جذب کنند. این روش، فرآیندهای پیچیده و زمانبر جذب سرمایه از طریق بانکها و سرمایهگذاران خطرپذیر را سادهتر میکند.
خدمات بیمه غیرمتمرکز
پلتفرمهای دیفای در حال توسعه راهحلهای بیمهای بر پایه بلاک چین هستند. این پلتفرمها به کاربران اجازه میدهند تا داراییهای خود را در برابر ریسکهایی مانند هک شدن یا خطای قراردادهای هوشمند بیمه کنند. این سیستمها به صورت خودکار و بدون نیاز به شرکتهای بیمه سنتی عمل میکنند، که باعث کاهش هزینهها و افزایش سرعت پرداخت خسارات میشود.
ارزهای دیجیتال معروف کدامند؟
ارزهای دیجیتال امروز دیگر تنها یک ابزار سرمایهگذاری نیستند، بلکه بخش مهمی از اقتصاد دیجیتال جهانی را شکل میدهند. هرکدام از آنها ویژگیها، کاربردها و جایگاه متفاوتی در بازار دارند که باعث شده سرمایهگذاران و معاملهگران به سراغشان بروند. در ادامه با ۱۰ ارز دیجیتال برتر از نظر ارزش بازار آشنا میشویم.
بیت کوین (BTC)
بیت کوین در سال ۲۰۰۹ توسط خالق ناشناس خود، ساتوشی ناکاموتو، معرفی شد و نقطه آغاز دنیای ارزهای دیجیتال به شمار میآید. این ارز از همان ابتدا نوسانات شدیدی را تجربه کرده اما در سال ۲۰۱۷ به شهرت گسترده رسید.
در سال ۲۰۲۴ هم کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا (SEC) مجوز معامله ETFهای مبتنی بر بیت کوین را صادر کرد که راهی سادهتر برای سرمایهگذاری در این دارایی فراهم ساخت.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد بیت کوین، مقاله «بیت کوین چیست» را مطالعه کنید.
اتریوم (ETH)
اتریوم بهعنوان دومین نام شناختهشده در بازار ارزهای دیجیتال، بستری برای اجرای قراردادهای هوشمند فراهم میکند. واحد پولی این شبکه «اتر» نام دارد که علاوه بر پرداخت، در انجام عملیات مختلف روی پلتفرم نیز کاربرد دارد.
قابلیت قراردادهای هوشمند اتریوم باعث شده این رمزارز محبوبیت زیادی بین کاربران و توسعهدهندگان پیدا کند.
بیشتر بخوانید: اتریوم چیست؟
ریپل (XRP)
ریپل در سال ۲۰۱۲ ارز دیجیتال خود با نام XRP را معرفی کرد که امکان پرداخت در انواع ارزهای واقعی را فراهم میکند. این ارز برای انتقال سادهتر و سریعتر تراکنشهای بینالمللی کاربرد دارد. مکانیزم بدون نیاز به اعتماد آن، به تسهیل پرداختها در سطح جهانی کمک میکند.
برای کسب اطلاعات بیشتر، مقاله «معرفی ارز ریپل» را مطالعه کنید.
تتر (USDT)
در پاسخ به سوال تتر چیست باید گفت تتر نوعی استیبل کوین است که ارزش آن همیشه معادل یک دلار آمریکا در نظر گرفته میشود.
این ارز بیشتر بهعنوان واسطهای برای جابهجایی بین ارزهای دیجیتال مورد استفاده قرار میگیرد و به معاملهگران کمک میکند بدون تبدیل دارایی به دلار، سریعتر خرید و فروش انجام دهند. بااینحال نگرانیهایی درباره پشتوانه واقعی آن مطرح است.
بایننس کوین (BNB)
بایننس کوین توسط صرافی بایننس منتشر شد و در ابتدا فقط برای پرداخت کارمزد معاملات با تخفیف به کار میرفت. امروزه این ارز علاوه بر آن، برای پرداختها و خرید کالا و خدمات نیز مورد استفاده قرار میگیرد. با توجه به جایگاه بایننس بهعنوان یکی از بزرگترین صرافیهای جهان، BNB توانسته ارزش بالایی در بازار پیدا کند.
برای کسب اطلاعات درباره ارز دیجیتال BNB و نحوه کار آن، میتوانید مقاله «بایننس کوین چیست» را مطالعه کنید.
سولانا (SOL)
سولانا در سال ۲۰۲۰ معرفی و به دلیل سرعت بالای پردازش تراکنشها و مقیاسپذیری قوی شهرت پیدا کرده است. تعداد کل واحدهای این ارز به ۴۸۰ میلیون محدود شده و همین موضوع کمیاب بودن آن را تضمین میکند. سولانا بهعنوان یک پلتفرم وب اسکیل (Web-Scale) توانسته جایگاه ویژهای در میان پروژههای بلاک چینی جدید به دست آورد.
بیشتر بخوانید: سولانا چیست؟
یو اس دی کوین (USDC)
یو اس دی کوین هم مانند تتر یک استیبل کوین وابسته به دلار آمریکا است و ارزش آن ثابت باقی میماند. بنیانگذاران این ارز ادعا میکنند که پشتوانه آن داراییهای کاملاً ذخیرهشده یا معادل ارزش منصفانه است. این داراییها در مؤسسات مالی تحت نظارت آمریکا نگهداری شده تا اعتماد بیشتری برای کاربران فراهم شود.
بیشتر بخوانید: USDC چیست؟
دوج کوین (DOGE)
دوج کوین ابتدا بهعنوان یک شوخی اینترنتی و با الهام از میم معروف سگ شیبا اینو ایجاد شد. با وجود ماهیت طنزآمیز اولیه، این ارز اکنون جایگاه واقعی در بازار پیدا کرده و برای پرداختها و انتقال پول استفاده میشود. برخلاف بسیاری از ارزهای دیجیتال دیگر، عرضه دوج کوین محدود نیست و انتشار آن بدون سقف ادامه دارد.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره ارز دیجیتال DOGE، مقاله دوج کوین چیست را مطالعه کنید.
ترون (TRX)
بنیاد ترون در سال ۰۲۱۷ با معرفی ترون و ارز دیجیتال TRX بهعنوان یک بلاک چین غیرمتمرکز برای توسعه برنامههای کاربردی کار خود را شروع کرد.
در سال ۲۰۱۸، بنیاد ترون شبکه مشهور همتابههمتای بیت تورنت را خرید. این اقدام به گسترش دامنه فعالیتهای ترون و تقویت جایگاه آن در صنعت بلاک چین کمک کرد.
کاردانو (ADA)
کاردانو توسط یکی از همبنیانگذاران اتریوم ایجاد شد و ارز بومی آن ADA نام دارد. این پلتفرم با تمرکز بر قراردادهای هوشمند، امکان مدیریت هویت و اجرای برنامههای پیچیدهتر را فراهم میکند.
ترکیب پشتوانه علمی و ویژگیهای فنی باعث شده کاردانو در بین پروژههای پیشرفته بلاک چین جایگاه مهمی داشته باشد.
برای آشنایی بیشتر با این ارز دیجیتال، مطلب کاردانو چیست ما را مطالعه کنید.
انواع ارز دیجیتال چیست؟
ارزهای دیجیتال به چند دسته کلی تقسیم میشوند که در ادامه هرکدام را بررسی میکنیم.
توکنهای کاربردی (Utility Tokens)
این توکنها برای دسترسی به خدمات یا استفاده از قابلیتهای خاص یک شبکه بلاک چین طراحی شدهاند. به عبارت دیگر، آنها برای استفادههای کاربردی در اکوسیستم پروژه مورد نظر ایجاد میشوند و صرفاً به عنوان ابزار سرمایهگذاری نیستند. برای مثال، ETH برای پرداخت هزینههای تراکنش در شبکه اتریوم استفاده میشود و XRP برای تراکنشهای سریع و کمهزینه در شبکه ریپل به کار میرود.
توکنهای تراکنشی (Transactional Tokens)
این نوع ارزها با هدف تبدیل شدن به یک روش پرداخت روزمره ایجاد شدهاند. هدف آنها تسهیل خرید و فروش کالا و خدمات است و به عنوان جایگزینی برای پولهای فیات عمل میکنند. بیت کوین شناختهشدهترین نمونه از این دسته بوده که به عنوان یک پول دیجیتال غیرمتمرکز طراحی شده است.
توکنهای حاکمیتی (Governance Tokens)
توکنهای حاکمیتی به دارندگان خود حق رأی و مشارکت در تصمیمگیریهای مربوط به آینده یک پروژه یا پروتکل را میدهند. این توکنها به کاربران اجازه میدهند تا در مورد بهروزرسانیهای شبکه، تغییرات در هزینهها یا هرگونه پیشنهاد توسعه دیگر، رأی دهند. یونی سواپ (UNI) یک نمونه بارز از این توکنهاست که به دارندگان خود امکان حاکمیت بر پروتکل صرافی غیرمتمرکز یونی سواپ را میدهد.
توکنهای پلتفرم (Platform Tokens)
این توکنها ستون فقرات یک پلتفرم بلاک چین هستند و برای پشتیبانی از برنامههای غیرمتمرکز (dApps) ساختهشده روی آن پلتفرم استفاده میشوند. آنها برای پرداخت هزینههای محاسباتی، تعامل با قراردادهای هوشمند و حفظ امنیت شبکه به کار میروند. توکن بومی سولانا (SOL) مثالی از این دسته است که برای انجام تراکنشها و تعاملات در اکوسیستم سولانا ضروری است.
توکنهای اوراق بهادار (Security Tokens)
توکنهای اوراق بهادار، مالکیت یک دارایی دنیای واقعی (مانند سهام، املاک و مستغلات یا حتی آثار هنری) را به صورت دیجیتال در بلاک چین نشان میدهند. این توکنها تابع قوانین و مقررات مربوط به اوراق بهادار هستند و میتوانند بخشی از مالکیت یک دارایی ارزشمند را به صورت توکنشده به سرمایهگذاران ارائه دهند.
مزایای رمز ارزها چیست؟
بعد از آشنایی با عملکرد و انواع ارزهای دیجیتال، لازم است مزایای این فناوری انقلابی را هم بشناسیم. این مزایا دلایلی هستند که افراد و شرکتها را به استفاده از داراییهای دیجیتال ترغیب میکنند.
- عدم تمرکز: ارزهای دیجیتال به هیچ نهاد مرکزی مثل بانک یا دولت وابسته نیستند، همین مسئله آنها را در برابر سانسور و دخالتهای سیاسی مقاوم میکند.
- امنیت بالا: با استفاده از رمزنگاری پیچیده و شبکه بلاک چین، تراکنشها بسیار امن هستند و امکان جعل یا تغییر آنها تقریباً غیرممکن است.
- کارمزد پایین و سرعت قابل قبول: تراکنشهای ارز دیجیتال معمولاً با کارمزد بسیار کمتر و در زمان کوتاهی انجام میشوند.
- دسترسی مالی برای همه: ارزهای دیجیتال به افرادی که به سیستمهای بانکی سنتی دسترسی ندارند، امکان مشارکت در اقتصاد جهانی را میدهند.
- شفافیت: تمامی تراکنشهای ثبتشده در بلاک چین به صورت عمومی و شفاف قابل مشاهده هستند، که به کاهش فساد و تقلب کمک میکند.
- حریم خصوصی: با اینکه تراکنشها شفاف هستند، هویت کاربران به صورت ناشناس باقی میماند و اطلاعات شخصی آنها فاش نمیشود.
- ضد تورمی بودن: برخلاف پولهای فیات که با چاپ بیشتر ارزششان کاهش مییابد، بسیاری از ارزهای دیجیتال عرضه محدودی دارند که آنها را در برابر تورم مقاوم میسازد.
معایب و ریسکهای ارز دیجیتال چیست؟
شناخت معایب ارزهای دیجیتال، ریسکهای موجود در این زمینه را روشنتر میکند. بد نیست نگاهی به معایب ارز دیجیتال بیندازیم.
- نوسانات قیمتی شدید: ارزش ارزهای دیجیتال به سرعت و به شدت تغییر میکند. این نوسانات بالا میتواند به سودهای کلان یا ضررهای سنگین منجر شود.
- ریسکهای امنیتی: با اینکه بلاک چین بسیار امن است، کیف پولها و صرافیهای ارز دیجیتال میتوانند هدف حملات هکرها قرار گیرند.
- پیچیدگی فنی: استفاده و نگهداری از ارزهای دیجیتال برای افراد تازهکار میتواند پیچیده باشد و نیاز به سطح متوسطی از دانش فنی دارد.
- عدم وجود مقررات و حمایت قانونی: در بعضی از کشورها، هیچ قانون مشخصی برای ارزهای دیجیتال وجود ندارد و در صورت وقوع مشکل، کاربران از حمایت قانونی برخوردار نیستند. متاسفانه، ایران هم یکی از همین کشورهاست.
- وابستگی به بازار: ارزش بسیاری از آلت کوینها به شدت به قیمت بیت کوین وابسته است و در صورت کاهش قیمت بیت کوین، آنها نیز دچار ریزش میشوند.
- اثرات زیستمحیطی: فرآیند استخراج در شبکههایی با اجماع اثبات کار (مانند بیت کوین) به دلیل مصرف بالای انرژی، نگرانیهای زیستمحیطی زیادی ایجاد کرده است.
- استفاده در فعالیتهای غیرقانونی: ماهیت ناشناس بودن تراکنشها در ارزهای دیجیتال، امکان استفاده از آنها در فعالیتهای غیرقانونی مانند پولشویی، قاچاق و تروریسم را فراهم میکند. البته از سال 2025 یک سری کارها برای جلوگیری از این جرایم در حال انجام است.
چگونه ارز دیجیتال بخریم و بفروشیم؟
صرافی ایرانی
برای خرید ارز دیجیتال، میتوانید از یک صرافی آنلاین ایرانی استفاده کرده و مراحل زیر را دنبال کنید:
- انتخاب یک صرافی ارز دیجیتال معتبر (متمرکز یا غیرمتمرکز)
- ثبتنام در صرافی و تکمیل مراحل احراز هویت (KYC)
- واریز وجه ریالی به حساب کاربری خود در صرافی
- انتخاب ارز دیجیتال مورد نظر برای خرید
- ثبت سفارش خرید و تکمیل تراکنش
برای فروش ارزهای دیجیتال و تبدیل آنها به پول نقد نیز میتوانید از همان صرافی که خرید را انجام دادهاید، استفاده کنید:
- انتقال ارز دیجیتال از کیف پول شخصی به حساب صرافی، در صورتی که دارایی شما در کیف پول باشد.
- ثبت سفارش فروش برای ارز دیجیتال مورد نظر
- تبدیل رمز ارز به ریال در صرافی
- ثبت درخواست برداشت ریالی و انتقال به حساب بانکی
صرافیهای ایرانی مانند سرمایکس، این امکان را فراهم میکنند که بدون نگرانی از تحریمها و با استفاده از کارتهای بانکی داخلی، به راحتی ارز دیجیتال خرید و فروش کنید. این صرافیها با ارائه خدمات به کاربران ایرانی، فرآیند ورود به بازار کریپتو را سادهتر و امنتر میکنند.
صرافی خارجی
با توجه به تحریمها و محدودیتهای بینالمللی، استفاده از صرافیهای ارز دیجیتال خارجی میتواند ریسکهایی مانند بلوکه شدن داراییها را بههمراه داشته باشد.
بااینحال، صرافیهای بدون تحریم مختلفی نیز هستند که نیاز به احراز هویت نداشته و کاربران ایرانی میتوانند از خدمات آنها استفاده کنند. روش کار در این صرافیها نیز تقریباً مشابه صرافیهای ایرانی است، با این تفاوت که بهجای ریال، باید با واریز ارز دیجیتال یا کارتهای بینالمللی مانند ویزا، معامله و خرید و فروش ارزهای دیجیتال را انجام دهید.
نحوه نگهداری از ارز دیجیتال چیست؟
ارزهای دیجیتال به جای اینکه مانند پول نقد در یک کیف پول فیزیکی نگهداری شوند، به صورت غیرمتمرکز در شبکه بلاک چین وجود دارند. کیف پولها در واقع نرمافزار یا سختافزارهایی هستند که دارایی شما را نگهداری میکنند و به شما اجازه میدهند به داراییهای خود دسترسی داشته باشید. بهطور کلی، کیف پولها به دو دسته اصلی امانی و غیرامانی تقسیم میشوند.
کیف پول امانی (Custodial Wallet)
در کیف پول امانی، کلید خصوصی شما توسط نهاد شخص ثالثی مانند یک صرافی ارز دیجیتال نگهداری میشود. این صرافی مسئولیت حفظ امنیت کلیدها را بر عهده دارد و در صورت فراموش کردن رمز عبور یا کلید، میتواند به شما کمک کند.
بیشتر بخوانید: راهنمای نصب کیف پول ارز دیجیتال سرمایکس
مزیت اصلی این نوع کیف پول، راحتی استفاده و پشتیبانی است، اما عیب بزرگ آن این است که کنترل کامل داراییها در دست شما نیست و ممکن است در معرض ریسکهای امنیتی یا مسدود شدن حساب قرار بگیرید. کیف پولهای امانی میتوانند هم از نوع گرم و هم از نوع سرد باشند.
کیف پول غیرامانی (Non-Custodial Wallet)
در کیف پول غیرامانی، کنترل کامل کلیدهای خصوصی و داراییها در دست شماست و هیچ نهاد ثالثی به آنها دسترسی ندارد. این نوع کیف پول امنیت بالاتری را فراهم میکند، زیرا هیچ واسطهای در میان نیست و شما مالک واقعی داراییهای خود هستید.
با این حال، مسئولیت حفظ و نگهداری از کلید خصوصی کاملاً بر عهده شماست و در صورت گم کردن آن، دسترسی به داراییهایتان برای همیشه از دست خواهد رفت. این کیف پولها نیز میتوانند از هر دو نوع گرم یا سرد باشند.
کیف پول گرم و کیف پول سرد
- کیف پول گرم (Hot Wallet): کیف پول گرم نرمافزاری است که به اینترنت متصل میشود. این اتصال، انجام تراکنشهای سریع را آسان میکند، اما به دلیل آنلاین بودن، بیشتر در معرض خطر هک و حملات سایبری قرار دارند.
- کیف پول سرد (Cold Wallet): کیف پول سرد یا آفلاین، دستگاههای فیزیکیای هستند که به اینترنت متصل نمیشوند. این نوع کیف پول بالاترین سطح امنیت را فراهم میکند، زیرا کلیدهای خصوصی کاملاً آفلاین نگهداری میشوند. این کیف پولها برای نگهداری بلندمدت و امن داراییهای بزرگ توصیه میشوند.
آیا ارز دیجیتال در ایران قانونی است؟
وضعیت قانونی ارزهای دیجیتال در جهان یکسان نیست. برخی کشورها آنها را پذیرفته و قوانین حمایتی برای سرمایهگذاران وضع کردهاند، در حالی که کشورهای دیگر به دلیل نگرانی از پولشویی یا بیثباتی مالی، محدودیت یا ممنوعیت کامل اعمال کردهاند. در مجموع، بیشتر کشورها به جای ممنوعیت، به سمت نظارت و قانونگذاری حرکت میکنند.
در ایران خرید و فروش ارزهای دیجیتال در صرافیهای داخلی مجاز است، اما بانک مرکزی استفاده از آنها را بهعنوان ابزار پرداخت قانونی ممنوع کرده است. بنابراین نمیتوان از کریپتوکارنسی برای خرید کالا و خدمات استفاده کرد. با این حال، سرمایهگذاری و معامله برای افراد حقیقی منع قانونی ندارد و صرافیهای دارای مجوز در این زمینه فعالاند.
وضعیت قانونی ارز دیجیتال در ایران مانند خیلی از امور دیگر، با گارد دفاعی شروع شده و کم کم با تاخیر چند ساله نسبت به کشورهای دیگر، عادیسازی میشود. حتی قانون مالیات بر ارز دیجیتال هم تابستان امسال توسط رییس جمهور ابلاغ شد.
موضوع دیگری که وجود دارد، ماینینگ است. ماینینگ در ایران به عنوان فعالیت صنعتی به رسمیت شناخته شده و فعالان این حوزه باید از وزارت صمت مجوز بگیرند. با وجود این، استفاده از برق یارانهای دولتی برای استخراج ممنوع و همراه با جریمه است. این سیاست نشان میدهد که دولت ایران در تلاش است از ظرفیتهای اقتصادی این صنعت بهره ببرد و همزمان اثرات منفی آن بر اقتصاد کشور را کنترل کند.
سؤالات متداول
از کجا ارز دیجیتال بخرم؟
برای خرید رمز ارز میتوانید از صرافیهای ارز دیجیتال ایرانی مثل سرمایکس استفاده کنید. این پلتفرمها به شما اجازه میدهند پول ریالی خود را به ارز دیجیتال تبدیل کنید. برای کاربران ایرانی، استفاده از صرافیهای ایرانی به دلیل عبور از تحریم، امنیت و سادگی واریز و برداشت ریالی، توصیه میشود.
چقدر پول برای شروع نیاز دارم؟
برای شروع به هیچ سرمایه کلانی نیاز ندارید. با هر مقدار سرمایهای میتوانید خرید خود را آغاز کنید. بسیاری از صرافیها امکان خرید ارز دیجیتال مبالغ کمتر از 1 میلیون را فراهم میکنند. مهمتر از مقدار پول اولیه، دانش و تحقیق کافی قبل از سرمایهگذاری است.
آیا ارز دیجیتال همان بیت کوین است؟
خیر. ارز دیجیتال یک اصطلاح کلی است که شامل انواع مختلفی از ارزهای رمزنگاریشده میشود. بیت کوین اولین و معروفترین ارز دیجیتال است، اما هزاران ارز دیجیتال دیگر مانند اتریوم و تتر و سولانا و دوج کوین و… نیز وجود دارند که هر کدام ویژگیها و کاربردهای خاص خود را دارند.
جمعبندی
کریپتوکارنسی فراتر از یک پول مجازی ساده هستند؛ آنها یک نوآوری مالی بر پایه فناوری بلاک چین محسوب میشوند. این فناوری با حذف واسطهها، امکان تراکنشهای غیرمتمرکز و شفاف را فراهم میکنند و با ابزارهای قدرتمندی مانند قراردادهای هوشمند، کاربردهای متنوعی از سرمایهگذاری گرفته تا وامدهی غیرمتمرکز در حوزه دیفای ارائه میدهند.
با این حال، ورود به این حوزه نیازمند درک کامل مزایا و معایب آن است. با وجود مزایایی چون مقاومت در برابر تورم و دسترسی آسان مالی، باید ریسکهایی مانند نوسانات شدید قیمتی و ریسکهای امنیتی را در نظر گرفت. در نهایت، با انتخاب صرافی معتبر، میتوان با آگاهی کامل از این فناوری نوظهور بهره برد و بخشی از آینده اقتصاد دیجیتال بود.